Leestijd: 15 minuten
De slag om het Wantijbad in Dordrecht

Het boekje wordt ingeleid met een voorwoord van Erik van Heijningen, een vroege ochtendzwemmer. Daarnaast was hij namens de VVD van 1998 tot 2003 wethouder in Dordrecht en is hij oud-voorzitter van DZC Merwede. Tegenwoordig is hij voorzitter van de KNZB. Van Heijningen vertelt over de geschiedenis en het belang van zwemmen in het waterrijke Dordrecht.

Inleiding

De directe aanleiding voor het verschijnen van dit boekje is het vertrek van nestor Bas Heijstek, sinds 1987 in verschillende hoedanigheden betrokken bij het Wantijbad, waarvan de laatste jaren als bedrijfsleider en als het gezicht van het bad achter de kassa. Hij heeft gestreden voor het behoud en modernisering van het bad. De focus is gelegd op grote bewegingen in bepaalde perioden, waarmee de acteur de verschillende slagen die om het Wantijbad zijn gestreden, in kaart brengt.

De vroege jaren van het Wantijbad (1936-1971)

De jaren ’30 waren de jaren met veel werklozen en ook voor groepen Dordtenaren werden zogenaamde werkverschaffingsprojecten ingesteld. Eén van die projecten was de aanleg van het Wantijpark, bestaande uit een zwembad, een park, twee jachthavens en een villawijk. In 1933 werd gestart met de bouw van het zwembad, naar ontwerp van Allard Argelo. Er werkten zo’n 60 mensen aan mee.

De Gemeente Zwemschool aan de Vest in een afgeschermd stuk van de Spuihaven (foto: Regionaal Archief Dordrecht)

Een nieuwe zweminrichting was geen overbodige luxe. Naast de noodzakelijkheid van het leren zwemmen waren de twee zwembaden aan de Spuihaven, een particuliere en een gemeentelijke in 1933 gesloten, nadat zich daar de ziekte van Weil had geopenbaard. Daarnaast werd er gezwommen in de Groene Plas.

Met de sluiting van het zwembad aan de Spuihaven beschikte Dordrecht niet meer over een gemeentelijke zweminrichting. Eerst werd nog een drijvend vlot in de Maas aangelegd, maar deze zonk na een hevige storm in 1935. Er werd nu extra haast gemaakt met het Wantijbad, zodat deze nog voor het zomerseizoen van 1936 door de burgemeester kon worden geopend.

In het begin was er de nodige commotie om de verplichte betaalde fietsenstalling. Daarnaast werd er regelmatig kleding ontvreemd uit de kleedhokjes. Dit werd opgelost door de hokjes alleen ter beschikking te stellen aan mensen die daadwerkelijk aan- of uitkleedden en de kleding kon in bewaring worden gegeven aan het badpersoneel.

Het bijna voltooide Wantijbad aan de Badweg, gezien vanuit het zuidwesten (foto: Regionaal archief Dordrecht)

Een ander punt was het zwemmen voor vrouwen. In de oude zweminrichting was dit verboden. Bij de opening van het Wantijbad was er een eenvoudige constructie bedacht om enerzijds de zedelijkheid te bewaren en anderzijds toch ook vrouwen toegang te verlenen tot het bad. Het bad was in spiegelvorm gebouwd en het linker gedeelte was voor vrouwen. Meisjes mochten wel in het herenbad, maar omgekeerd was ten strengste verboden. Deze situatie bleef tot de jaren ’60 gehandhaafd.

In 1936 was het Wantijbad open op zondag. Dat riep verschillende reacties op, zowel uit principieel als sociaal oogpunt. Een groter punt van bezwaar was het gemengd zwemmen. In 1937 werd er gevraagd naar het gemeentelijk standpunt. De burgemeester antwoordde dat ondanks de nadelen, men bereid was om vanaf zomer 1938 een proef te doen met gemengd zwemmen.

Opening van het Wantijbad door burgemeester De Gaay Fortman. De personen bevinden zich op het terras van het zwembad. (foto: Regionaal Archief Dordrecht)

Later werd uitbreiding tegengehouden vanwege mogelijke zedenverwildering ondanks het streven van de raad om de Dordtse burgerij moreel en zedelijk te verheffen. Twee jaar later bleek de proef geslaagd, maar er waren bezwaren zoals het flaneren buiten het bad en het zitten van mensen buiten het bad.

Voor het personeel was gekleed zonnen een groter probleem dan gemengd zwemmen. In 1940 werden de gemengd zwemuren uitgebreid met twee middagen. Uit christelijke hoek kwamen de nodige principiële bezwaren die erop neerkwamen dat het niet-gemengd zwemmen in stand gehouden moest worden.

Een zwemfeest in het Wantijbad klaarblijkelijk de crisisjaren als thema (foto: Regionaal Archief Dordrecht)

In 1947 was het gemengd zwemmen in de Dordtse zweminstellingen dusdanig ingeburgerd dat de vraag naar separaat zwemmen een zeldzaamheid was, zowel in het Wantijbad als in het Sportfondsenbad.

In de jaren ’50 werden de mogelijkheden tot gemengd zwemmen verder vergroot en vanaf het begin van de jaren ’60 werd het oude onderscheid opgeheven. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het herenbad soms gebruikt door de Duitse Wehrmacht. Het gemengd zwemmen was dan in het damesbassin. In de oorlogsperiode werd er gewoon gezwommen.

Tot ver in de 20e eeuw vierden de meeste Dordtenaren vakantie op het eigen eiland. Een bezoek van een gemiddelde familie aan het Wantijbad was een heus uitje. Ook Rotterdammers wisten het bad te vinden. Het Wantijbad was oorspronkelijk bedoeld voor burgers met een smalle beurs de mogelijkheid te geven te recreëren. Het publiek bestond vaak uit arbeidersgezinnen, ook al omdat arbeiderswijken het Wantijbad omringden. Vaak was het een van de weinige mogelijkheden tot vermaak en ontspanning in de zomermaanden.

Het “dames diepe” en het terras van het pas geopende Wantijbad. Achter de ponton was het diepe bassin voor de heren (foto: Regionaal archief Dordrecht)

De gemeente was eigenaar van de instelling, maar het beheer werd pas in 1947 door de gemeente overgenomen. Steeds één ambtenaar werd aangesteld die werd belast met de administratie van het zwembad. Deze ambtenaar was ook belast met gebouwen als schouwburgzaal Kunstmin, waardoor het kon voorkomen dat de kaartjesknippers van het theater in de zomer werden uitgeleend aan het zwembad.

In de loop van de tijd groeide de afdeling. De ambtenaren van diezelfde afdeling waren het, die sluiting van het Wantijbad afdwongen vanwege de tegenvallende opbrengsten. Met de archiefgegevens werd slordig omgegaan. Gelukkig zijn daaruit nu allerlei gegevens te halen, zoals de 48-urige werkduur in 1948, het sparen van één vakantiedag per maand en het salaris van de hoofdtoezichthouder van 50 gulden per week.

Het Wantijbad rond 1960 (foto: Regionaal archief Dordrecht)

In de decennia na oplevering van het zwembad bleef het benodigde onderhoud uit. De exploitatie van het bad was, ondanks goede bezoekersaantallen, prijzig en door het seizoensgebonden karakter ingewikkeld.

Bovendien verschenen er na de Tweede Wereldoorlog nieuwe zwembaden, waardoor de aandacht van het gemeentebestuur op het te dure Wantijbad verzwakte. Aan het eind van de jaren ’60 kwamen ernstige gebreken aan het oppervlak, hetgeen voor discussie zorgde in de gemeenteraad over openhouden.

In 1961 waren er waren verschillende problemen, zoals een ernstige verzakking en slechte waterkwaliteit. In 1962 werd afgezien van renovatie en werd het geld hiervoor in een nieuwe waterleidingsinstallatie gestoken. In 1965 vond een bescheiden renovatie aan bad en terrein plaats. Het prijskaartje hiervan was hoog en de gemeente wilde geld steken in de bouw van een tweede zwembad.

Ondanks de gebreken bleven de bezoekersaantallen redelijk op peil, maar het zwembad werd steeds meer een blok aan het been van de gemeente. De exploitatiekosten bleven stijgen en elke keer was er een nieuwe dringende spoedoperatie nodig. Door jaren van uitstellen en achterstallig onderhoud was het aanzien van het bad ernstig verslechterd.

De roerige jaren zeventig (1971-1980)

In 1971 wordt het Wantijbad op last van de gemeente gesloten. Er moest nodig gerenoveerd worden, maar dat gebeurde niet, waardoor het bad verpauperde. Het terrein was in verval geraakt omdat er al 3 jaar geen enkel onderhoud was gepleegd. Er werden verschillende zogenaamde hearings gehouden om een nieuwe bestemming voor het terrein te vinden.

De heer Munning, stadsontwerper van openbare werken had verschillende ideeën:

  • het terrein verhuren voor de exploitatie van een midgetgolfbaan
  • kinderbadjes aanleggen van een halve meter diep
  • een waterspeelplaats; een ondiep watertje omringd door zand, heuvels en hangbruggen
Tijdens de sluiting van het bad was het terrein verworden tot een woestenij (bron: archief Sonja Bakker-Daane)

Maar de buurtbewoners wilden het liefst hun oude zwembad terug. Tijdens de hearing waren een zestal bewoners van de Staart en de Vogelbuurt bereid om met de ambtelijke werkgroep en de wethouder om de tafel te gaan om de mogelijkheden een zwemgelegenheid op de Staart te behouden.

De buurtbewoners sturen een boze brief aan de burgemeester waarin zij hun onvrede uiten. Tevens wordt een handtekeningenactie gehouden. Tevergeefs. Inmiddels beschikte de gemeente naast het Wantijbad sinds 1971 ook over de zwembaden De Dubbel en het Combibad. Dat was toch voldoende om de Dordtse bevolking te voorzien? Alleen werd voorbij gegaan aan de grote afstand naar deze zwembaden voor de bewoners van de arbeiderswijken de Vogelbuurt en De Staart.

Een werkgroep van 5 mensen ging aan de slag om een gemeentelijke lobby op gang te krijgen. In deze werkgroep leefde vooral de gedachte dat het Wantijbad de prijs moest betalen voor de andere baden in de stad. Geopperd werd dat heropening in de toekomst voor moeilijkheden zou kunnen leiden. Daar werd tegenin gebracht dat het Wantijbad een uitzonderlijke situatie was: hier was namelijk ooit een zwembad, dat aan het gebruik is onttrokken.

Plattegrond in vogelvlucht van het Wantijbad aan de Badweg. (tekening: Regionaal archief Dordrecht)

Voor de heropening in 1973 ging het Wantijbad verder als stichting, met als doel dat het zwembad verder kon gaan als wijkbad. In een rapport stelde de stichting dat een sluitende exploitatie haalbaar was. Uiteindelijk stemde de gemeenteraad in met de reconstructie van het geruïneerde bad, dat nagenoeg in oude stijl, maar in aangepaste vorm zou worden hersteld.

Er werden verschillende acties opgezet om geld bijeen te krijgen en verschillende jongens van het schippersinternaat Hollands Glorie en docenten en studenten van de HTS verleenden hand- en spandiensten om de nodige onderhoudsklussen voor elkaar te krijgen.

Op 15 mei 1975 werd het Wantijbad geopend door 2 kleuters. De vrijwilligers van de zwembadstichting wilden pertinent geen hoogwaardigheidsbekleder. Van alle kanten kwam er veel waardering voor de stichting.

Er waren nog een aantal praktische problemen. Een bezoeker had per ongeluk een leiding geraakt, waardoor er geen stromend water in de toiletten en douches was. Daarnaast was continuïteit een sleutelwoord. De exploitatie bleef echter duur en ondanks de vele vrijwilligers, waren de problemen niet van de baan.

Om het Wantijbad in al zijn glorie te herstellen schreef het stichtingsbestuur een loterij uit

In 1976 bleek een toevoerleiding gebroken te zijn. Hierdoor waren de bassins vol gelopen met modder en moesten ze worden leeggepompt. Door de continue stroom aan problemen kwam het stichtingsbestuur nauwelijks aan besturen toe.

Het zwembadbestuur schrijft in 1977 aan de gemeente dat de exploitatie gedurende de eerste 2 seizoenen sluitend was, maar dat het financieel niet mogelijk was om voldoende geld te reserveren voor (nood)onderhoud op de lange termijn. Om de kosten te drukken, werd het meeste werk door vrijwilligers en zwembadmedewerkers gedaan. Het bestuur had grote problemen om die laatste groep ook de sociale functie van het bad te laten vervullen. Er werd de gemeente nog éénmaal om hulp gevraagd.

In 1977 was er, mede door het matige weer, een tekort van 30.000 gulden. Enkele dagen voor de wintersluiting werd het bad per direct gesloten. Dankzij giften uit de buurt en een actie van Kinderpostzegels hield het zwembad, in ieder geval voorlopig, het hoofd weer boven water.

In 1980 was het eerste lustrum, maar dit werd niet groots gevierd. De grootste lustrumwens die de stichting tijdens het lustrum uitsprak, was de mogelijkheid tot het overkappen van het zwembad, zodat het zwembad meer open zou kunnen zijn dan de huidige 4 maanden.

Achterstallig onderhoud en renoveren (1980-1994)

Het Combibad aan de Karel Lotsyweg (foto: Regionaal Archief Dordrecht)

Het is 1989 en het bad is in slechte staat. De kuip is niet onderheid en daardoor verzakt en de waterzuiveringsinstallatie deugt niet. Het bestuur van het Wantijbad luidde al in 1984 de noodklok bij de gemeente. De personeelskosten waren laag, maar de kosten voor gemeentelijke diensten werden steeds hoger. Ook waren er kosten door de vele vernielingen. Het Combibad (later Aquapulca en vervolgens Sportboulevard) moest ingrijpend worden gerenoveerd en de gemeente had sterke twijfels of het Wantijbad naast een vernieuwd Combibad gehandhaafd moest blijven.

Gelukkig concludeerde de commissie sport, recreatie en openbare werken van de Dordtse gemeenteraad dat het Wantijbad absoluut open moest blijven. De miljoeneninvestering in alleen het Combibad was te veel, was een veel gehoord geluid tijdens een commissievergadering. Als idee werd ook geopperd een deel van het geld voor het Combibad voor het Wantijbad te besteden.

In 1990 stemde de gemeente toe vernieuwing van de bassins te steunen en een bedrag van 1,5 miljoen beschikbaar te stellen. Ook werd de vereniging Vrienden van het Wantijbad opgericht. Al snel waren er 120 leden. De vereniging was een signaal naar de politiek om aan te geven dat er een groot draagvlak was voor behoud van het bad. Al snel schaarden CDA en PVDA zich achter het openblijven van het bad.

Zwembad Aquapulca aan de Karel Lotsyweg (foto: Regionaal Archief Dordrecht)

De gemeente kwam inderdaad over de brug met 1,5 miljoen gulden. Dit bedrag was echter niet toereikend. Het was alleen al nodig voor de bassins. Andere noodzakelijkheden, zoals nieuwe sanitaire voorzieningen en vernieuwing van de perrons zou nog zeker een half miljoen kosten. De renovatie staat gepland voor 1995 omdat een onderzoeksrapport uit 1990 aangeeft dat het bad nog zeker 4 jaar mee kan. De buitenaccommodatie van het Combibad werd gesloten en dat kon voor een groter aantal bezoekers zorgen.

In 1991 blijkt minimaal 2,5 miljoen van de gemeente nodig te zijn. De Inspectie voor de Gezondheidszorg had het stichtingsbestuur alleen toegestaan om open te gaan bij het plan van totale renovatie. Zonder de renovatie zou het bad aan het eind van het seizoen onmiddellijk moeten worden gesloten.

Dat hogere bedrag is nodig voor een sobere renovatie. In de loop van het jaar blijken de renovatiekosten steeds duurder te worden. De raming was inmiddels 4 miljoen. De sportraad had ook nog andere forse wensen. Wethouder D. ten Veen was bereid tot een garantstelling van 2,8 miljoen gulden.

De kantenkoppen in de lokale dag- en weekbladen laten er in de loop van de jaren geen misverstand over bestaan: het Wantijbad moet blijven. (bron: archief Wantijbad)

Het vernieuwde Combibad blijkt ook duurder uit te vallen. Er gaan stemmen op in de gemeenteraad om het Wantijbad definitief te sluiten, aan de ene kant omdat de kosten voor modernisering en renovatie te hoog uit zullen vallen, anderzijds omdat het bad een te grote concurrentie dreigt te vormen voor het tegenvallende Aquapulca.

Na veelvuldig onderzoek bleek voor de soberste uitvoering van de renovatie 4 miljoen gulden beschikbaar te moeten worden gesteld. Dit werd tegengesproken door de stichtingsvoorzitter Bas Heijstek, omdat daar volgens het bad ook gemeentelijke kosten in zijn berekend.

Er volgt een discussienota renovatie Wantijbad. Naast de 4 miljoen gulden is er per jaar 180.000 gulden nodig voor de exploitatiebegroting. Er worden nog een aantal conclusies getrokken ten nadele van het Wantijbad. Het Wantijbad antwoord dat renovatie in 1992 noodzakelijk is om sluiting te voorkomen. Anders kan niet worden voldaan aan de eisen die de Wet Hygiëne en Veiligheid Zwembad aan het bad stelt.

Op voorwaarde dat de Dordtse gemeenschap 50.000 gulden inzamelt, gaat de gemeenteraad akkoord met de renovatie. Die 50.000 gulden komt er. De buitenwereld is nog sceptisch, maar de penningmeester rekent op zo’n 55.000 bezoekers per seizoen. Om de exploitatie ook in de toekomst mogelijk te houden, wordt er een systeem van donateurs ingesteld, waarbij de nadruk ligt op het maatschappelijk draagvlak voor het behoud van het zwembad.

Daarnaast werd ook het Dordtse bedrijfsleven actief betrokken in de financiering van de moderniseringen. In 1994 wordt het bad heropend, na volledig te zijn gerenoveerd. De gemeente was deze keer wel aanwezig en Wethouder Cok Sas sprak een aantal mooie woorden over de waarde van het zwembad in de samenleving.

Het Wantijbad als bejaarde schoonheid (1994-nu)

Het zwembad had een ware metamorfose ondergaan. Naast verschillende baden waren er verschillende speeltoestellen geplaatst. Het gehele sanitair was vernieuwd en ook de waterbehandelingsinstallatie. Bas Heijstek, jarenlang voorzitter van het stichtingsbestuur, gaat na zijn pensionering fulltime aan de slag in het Wantijbad. Hij is vaak in het kassahokje te vinden.

Krantenkoppen in de jaren ’90: het Wantijbad is populair, maar financieel kwetsbaar (bron: archief Wantijbad)

In de jaren ’90 ligt de focus op professionalisering en het vestigen van continuïteit. De relatie met de gemeente Dordrecht moet worden verbeterd. Ondanks een goede exploitatie en een verstandig financieel beheer, blijkt er in 1999 sprake te zijn van een structureel financieel tekort.

Net als bij andere buitenbaden is ook het Wantijbad afhankelijk van de weersomstandigheden. In andere steden wordt de begroting sluitend gemaakt door de gemeente, maar niet in Dordrecht.

In 2003 wordt door de gemeenteraad besloten een motie aan te nemen die moest laten onderzoeken welke aanpassingen noodzakelijk waren om het Wantijbad weer aan alle wettelijke eisen te laten voldoen. In 2004 volgde een steunplan dat niet alleen een grootscheepse renovatie mogelijk moet maken, maar ook handvatten moest bieden voor een meer succesvolle commerciële exploitatie.

Erica Terpstra in 2002 (foto c.c. licentie 4.0 Wouter Engler)

In 2006 wordt met alle renovatieplannen gestart. Sinds het einde van 2007 voldoet het zwembad voor de toekomst weer aan de wettelijke eisen. De voltooiing van de renovatie valt samen met het 70-jarig bestaan dat wordt opgeluisterd door oud-zwemkampioene Erica Terpstra op 12 mei 2007.

Toch zijn ook de afgelopen jaren niet zonder problemen geweest. Naast de afhankelijkheid van het weer werd het Wantijbad regelmatig getroffen door geweldsincidenten. De laatste jaren is er sprake van een kentering; het zwembad ontwikkeld zich steeds meer tot een familiebad. Verschillende maatregelen hebben ervoor gezorgd dat onruststokers op afstand van het bad moet houden.Het blijft echter een uitdaging om een openluchtzwembad in 2014 te exploiteren. Om het Wantijbad als breed familiebad te profileren worden er verschillende activiteiten georganiseerd:

  • een zwemvierdaagse
  • gratis hondenzwemmen op de laatste dag van het seizoen
  • muzikale zomeravonden
  • activiteiten voor de jeugd
Ingang Wantijbad (foto: Facebookpagina Wantijbad)

Het Wantijbad draait op oproepkrachten van sporthogescholen en aanverwante opleidingen. Zij beschikken veelal over de benodigde papieren om toezicht te houden. Een aantal vrijwilligers houdt zich bezig met technisch onderhoud en de groenvoorziening.

Onbetaalde krachten staan niet meer aan het bad. Toch is er een zwarte pagina in de geschiedenis van het zwembad. op 9 juli 2010 verdrinkt een meisje in het ondiepe bassin. Nader onderzoek wees uiteindelijk uit dat het zwembad niets te verwijten viel.

Door de goede relatie met de gemeente is er een relatief rustige periode aangebroken. Door professionalisering in het bestuur is de exploitatie de laatste jaren gestabiliseerd. Na het zomerseizoen van 2013 verlaat nestor Bas Heijstek, sinds 1987 actief in het zwembad, het Wantijbad. Inmiddels is er een opvolger gevonden in Inge Wouters als nieuwe bedrijfsleider.

Nawoord door Bas Heijstek, scheidend nestor

In 1987 trad Heijstek toe tot het bestuur van het Wantijbad. Het was al snel duidelijk dat er een opknapbeurt of renovatie nodig was. Binnen het bestuur werd geconcludeerd dat de nood hoog was. Met de gemeenteraadsverkiezingen van 1990 in het vooruitzicht, moest er stevig worden aangepakt. Alle fracties waren voor behoud van het Wantijbad.

Dat was voor het bestuur een belangrijke stap op weg naar renovatie. Er werd een bedrijf aangetrokken wat een nieuw bad ging tekenen, dit aanbestedingsklaar maakte, waarna er offertes aangevraagd werden. Het nieuwe bad is gebouwd door Jac van Herwijnen. Het Wantijbad behoort tot de tot 5 van de mooiste zwembaden van Nederland.

Iedere zomer is de Dordtse samenleving in het zwembad te vinden, van alle  rangen en standen, ouders met kinderen, groepen jongeren en oude en nieuwe generaties. Kortom: een inspirerende afspiegeling van de maatschappij. Het is duidelijk dat elke discussie die in de toekomst zou kunnen ontstaan over het behoud van het Wantijbad zinloos is. Dordrecht zonder het Wantijbad is een zee zonder water: afblijven dus.

Het boekje, bestaande uit 64 pagina’s werd geschreven door historicus, redacteur en docent Remy Balistreri, en is (nu in 2016) voor € 9,95 te koop in de (online) boekhandel. ISBN: 9789491354373

Interview met Bas Heijstek

Een gesprek met de bedrijfsleider van het Wantijbad, Bas Heijstek, over de gevolgen van de slechte zomer tot nu toe en de consequenties die dat heeft voor het Wantijbad.Onderstaande video is gepubliceerd op 16 juli 2012.