Leestijd: 6 minuten

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen honderdduizenden Nederlanders om, vooral door vervolging en oorlogshandelingen. Onder de circa 35.000 leden van de Nederlandsche Zwem- en Reddingsbond, een fusie van zwembond KNZB, reddingsbond NBRD en de zwemafdeling van de NASB (beter bekend als Watervrienden) vielen honderden slachtoffers. Hun namen werden in een paginagroot overlijdensbericht op de voorpagina van KNZB-bondsorgaan De Zwemkroniek gepubliceerd. En daarna werd het stil.

Dit artikel is geschreven in het kader van 75 jaar bevrijding (1945-2020)

• 

Lijst van oorlogsslachtoffers in De Zwemkroniek van 13 maart 1947

Tientallen voetbalmonumenten

Bij het voetbal werd er meer aandacht besteed aan omgekomen leden. Ter ere van het 60-jarig bestaan van KNVB, kreeg de voetbalbond in 1949 een oorlogsmonument cadeau van alle bij de bond aangesloten verenigingen. Op dit monument staan de namen van 2212 in de oorlog omgekomen leden, van ruim 430 verschillende clubs uit 225 plaatsen in heel het land. Naast dit nationale monument zijn er tientallen voetbalclubs die ook een eigen monument hebben. Het KNVB-monument was in de vergetelheid geraakt, maar na een jarenlang anoniem bestaan is het enkele jaren geleden weer in ere hersteld.

Op het KNVB-monument staan alleen de namen van de omgekomen voetballers vermeld. Dankzij sporthistoricus Jurryt van de Vooren zijn nu ook de clubs en de woonplaatsen van de overledenen online terug te zoeken op de speciaal hiervoor ingerichte website voetbalmonument.nl. Van de Vooren heeft alle namen van het KNVB-monument verzameld en opnieuw geordend per club en per plaats. Het geeft verenigingen de gelegenheid eventueel zelf een monument in te richten voor hun oorlogsslachtoffers.

Slachtoffers na 75 jaar herdacht

In de afgelopen maand is in het Drents Archief de aftrap genomen van een meerjarig onderzoek naar de duizenden slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in het Nederlandse voetbal. Doel is, om een compleet beeld te krijgen van alle omgekomen voetballers die op het KNVB-monument staan, maar ook om de talloze omgekomen voetballers op te sporen dit op het monument ontbreken. Doel van dit eerbetoon is, om alle omgekomen sporters een gezicht te geven.

De eerste stap is het opsporen van gegevens bij de 39 namen van Drentse voetballers op het KNVB-monument. Hoe zijn zij omgekomen? En vooral: wat is er nog over hen te vinden bij de nabestaanden en de clubs zelf? Bij deze zoektocht wordt de hulp ingeroepen van het publiek. Inmiddels blijkt dat er ook omgekomen voetballers niet zijn vermeld op het KNVB-monument. Er zijn al 22 nieuwe namen gevonden, waarvan alleen al in Meppel acht. Het vermoeden is, dat er nog veel meer onbekende oorlogsslachtoffers in de provincie Drenthe zijn. In de komende tijd zullen alle provincies volgen.

Onderzoeksproject: Omgekomen zwemmers, redders en watervrienden

De wens van Jurryt van de Vooren, initiator van voetbalmonument.nl is, dat er eenzelfde initiatief wordt opgestart bij andere sportbonden. Omdat ik bijna dagelijks in de Nederlandse zwemgeschiedenis duik en daarover ook schrijf, heeft Jurryt mij gevraagd of ik een start wil maken met de inventarisatie van omgekomen zwemmers en redders. Een verzoek waaraan ik erg graag voldoe, hoewel ik me realiseer dat het een hele opgave is.

De grootste opgave echter zal het opsporen van ruim 200 omgekomen Joodse leden van Watervrienden Amsterdam zijn. Uit voorzorg werd hun ledenadministratie aan het begin van de oorlog vernietigd, met als gevolg dat er helemaal geen namen bekend zijn.

Indrukwekkend

Eén van de belangrijkste dingen die mij over de streep heeft getrokken, is de jubileumuitgave 25 jaren DZC Merwede uit 1947, waarin uitgebreid wordt stilgestaan bij het overlijden van drie onzer beste leden. Ik krijg nog altijd kippenvel als ik onderstaande vier pagina’s weer open sla. Door de foto’s en necrologieën van deze sporters krijgen ze letterlijk weer een gezicht. Ik heb helaas nog geen vergelijkbaar voorbeeld ontdekt. Ook ben ik niet bekend met het bestaan van één of meer zwemmonumenten net zoals we dat bij het voetbal kennen. En dat is eigenlijk best jammer.

De vier herinneringspagina’s uit de jubileumuitgave 25 jaren DZC Merwede uit 1947 (eigen collectie)

Een begin

Laaghangend fruit zoals deze overleden sporters van DZC Merwede zul je niet snel aantreffen. In de vele jubileumuitgaven die ik inmiddels bezit, wordt slechts in enkele gevallen aandacht besteed aan leden die tijdens de oorlog zijn omgekomen. In de jaren na de oorlog wilde men deze moeilijke jaren liever achter zich laten en vooruit kijken. Gelukkig is er tegenwoordig weer meer aandacht voor ons oorlogsverleden en is hierover steeds meer informatie online aanwezig. Net als bij het voetbalonderzoek zal de website oorlogslevens.nl, die gebruik maakt van verschillende online oorlogsbronnen, het startpunt vormen voor de zoektocht naar omgekomen personen tijdens de Tweede Wereldoorlog,

In de afgelopen week ben ik gestart met omgekomen leden uit de Kring Den Haag (tegenwoordig onderdeel van KNZB Regio West). Inmiddels heb ik van vier personen informatie gevonden. Zij zijn om uiteenlopende redenen omgekomen:

• door het bombardement op Bezuidenhout (Den Haag) tijdens werkzaamheden voor het verzet
• tijdens dwangarbeid in Wuppertal (bij bombardement van de Britten)
• als verzetsstrijder, tijdens zijn vlucht geëxecuteerd
• door een geallieerde luchtaanval op Leiden.

In de komende tijd zal ik zeker over deze en andere slachtoffers schrijven.

Hulp gezocht

Uiteraard kan ik deze zoektocht niet alleen ondernemen. Waar mogelijk schakel ik zelf hulp in bij archieven, plaatselijke historische verenigingen en bij zwemverenigingen. Als je je weg goed weet te vinden in de verschillende online bronnen die internet biedt, dan ben je van harte welkom om te helpen. En als je informatie hebt over omgekomen zwemmers, redders en/of watervrienden, dan hoor ik dat graag.

Of er net als bij het voetbal uiteindelijk een speciale website komt, weet ik niet. Uiteraard is het de bedoeling dat alle gevonden informatie op één toegankelijke plek wordt gepubliceerd. Wordt vervolgd…