Zwemmen om van te watertanden – Erica Terpstra (1966)

Leestijd: 13 minuten

Het grote publiek kent bekende Nederlander Erica Terpstra vooral om de volgende 3 banen, die zij – op haar eigen onnavolgbare wijze – vervulde:

• Eerst als lid van de Tweede Kamer voor de VVD en later als staatssecretaris voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport
• Aansluitend was zij een aantal jaren voorzitter van NOC*NSF. Wat hierbij vooral opviel was het grote enthousiaste waarmee zij de Nederlandse sporters tijdens de Olympische Spelen vanaf de tribune aanmoedigde
• De laatste jaren kennen we haar vooral als tv-persoonlijkheid, bijvoorbeeld van het programma Erica op reis

Zwemcarrière

Maar voordat Terpstra Chinese les ging geven en aansluitend (sport)journaliste werd, was zij in de jaren ’60 een gevierd zwemster. In Nederland behoorde zij in haar disciplines tot de top. Ook nam zij 2 maal mee aan de Olympische Spelen (OS).

Ze was lid van de Haagse zwemvereniging HZ&PC (later gefuseerd met ZIAN/Vitesse tot HZ ZIAN). In het boek Zwemmen om van te watertanden geeft Terpstra een persoonlijke beschrijving van haar zwemcarrière. Het boek is in 1966 uitgegeven door Uitgeverij Meander en bestaat uit 159 pagina’s.

Dubbele rode draad

Eigenlijk is dit boek niet alleen een weergave van de zwemcarrière van Terpstra. Ze breekt ook een lans voor zwemmen in het algemeen. Ze neemt de lezer bij de hand en vertelt aan de hand van nuttige tips wat er allemaal komt kijken bij het starten met zwemmen, daarna vooral doorgaan met (wedstrijd)zwemmen en je aansluiten bij een club. Kortom: een dubbele rode draad. In deze beschrijving beperk ik mij grotendeels tot Terpstra’s zwemcarrière.

Voorbereidingen rond een Olympische finale

Niet alleen aan het begin van het boek, maar ook aan het einde ervan neemt Terpstra ons mee naar de OS van 1964 in Tokio. Het is de dag waarop de finale van de 4 x 100 m. wisselslag zal worden gezwommen.

Terpstra geeft een nauwkeurige beschrijving van de voorbereidingen. Twee uur van tevoren is het team aanwezig in het zwembad. Er wordt ingezwommen, favoriete badpakken wordt aangetrokken en vlak voor de start zitten de dames gezamenlijk met hun tegenstanders in een ruimte.

Eindelijk start dan de wedstrijd. Ook hier een verslag van moment tot moment. Uiteindelijk weet Terpstra als slotzwemster het team naar een 2e plaats te vechten.

Op speelse wijze leren zwemmen

Op 5-jarige leeftijd leert Terpstra zwemmen in Indonesië. Terug in Nederland, 4 jaar later (1952), sluit zij zich aan bij HZ&PC, waar zij onder leiding van Coen Schlingemann (wiens zoon Edsard topzwemmer was, maar door een tragisch ongeval op 23-jarige leeftijd overleed)aan het wekelijkse aspirantenuur deelneemt. Er heerst een gezonde competitiedrang, waarbij de zwemmers en zwemsters elkaar proberen af te troeven. Ondertussen gaan hun zwemprestaties met sprongen vooruit.

Wetenschappelijke aanpak in Australië

In 1955 beschikte Nederland over tal van grote sterren, die ongeveer de helft van de wereldrecords in bezit hadden. Allen trainden zijn bij hun eigen clubtrainer. In die tijd werd er nog niet vooruit gekeken, want het idee was, dat er altijd Forbes Carlile, een zeer wetenschappelijk programma samengesteld. Dit programma was vooral gericht op de iets verdere toekomst. Het plan werd uitgevoerd door coaches van de verschillende Australische zwemscholen.

Nederlandse terugtrekking OS Melbourne

Voor de OS van 1956 in Melbourne wordt hard getraind in de verschillende Nederlandse zwembaden. Er zijn nog geen overdekte 50 m. zwembaden en daarom wordt er af en toe met de eigen coach getraind in het Kolpazwembad, een 50 m. buitenzwembad. Kort voor de Spelen is er slecht nieuws. Vanwege de politieke gebeurtenissen in Hongarije heeft het Nederlands comité besloten de Nederlandse Olympische ploeg terug te trekken. Een enorme klap voor de deelnemers.

Start van een zwemcarrière

Inmiddels begint Terpstra deel te nemen aan wedstrijden. HZ&PC beschikt over een kleine zwemploeg. Als invaller mag zij deelnemen aan een wedstrijd in Delft. Ze zwemt daar een relatief langzame tijd, 1.56. Regelmatig wordt er gezwommen in openluchtzwembad Zuiderpark. Hierdoor gaat de conditie met sprongen vooruit.

In het najaar weet Terpstra al een tijd van 1.26 op de 100 m. vrije slag neer te zetten. Ze mag daarom deelnemen aan de wekelijkse training van de Kring Den Haag (onderafdeling van de KNZB), waar zij training krijgt van de heer en mevrouw Waagenaar. In het voorjaar van 1958 komt Terpstra al tot 1.13.4.

Nederlandse successen in Boedapest

De Nederlandse ploeg doet het fantastisch tijdens het EK in Boedapest. Terpstra volgt de kranten op de voet. Ze zet wel wat kanttekeningen bij de vorm van berichtgeving. Later, als zij zelf meedoet aan internationale wedstrijden, merkt zij dat de sportjournalisten soms een eenzijdig beeld geven van de geweldige gebeurtenissen rond zo’n landenploeg. Soms worden kleine, onbelangrijke zaken enorm opgeblazen en uitgebreid besproken. Wat dat betreft is er nog niets veranderd.

Werken aan de conditie

Deelname aan de damesestafette tijdens Olympische Spelen van Rome (1960) wordt het nieuwe speerpunt. Daarvoor moet Terpstra’s tijd nog wel zakken, omdat de concurrentie op de loer ligt. Om dat te bereiken gaat ze naast de dagelijkse zwemtrainingen met Frits Smol werken aan haar algemene conditie. Smol heeft een internationale waterpolo-carrière achter de rug. Samen met trainers Schlingemann en meneer en mevrouw Waagenaar wordt een programma samengesteld om Terpstra klaar te stomen voor Rome.

Selectiewedstrijden voor de OS

Dankzij alle trainingen schiet de conditie van Terpstra wel omhoog, maar in eerste instantie blijven snellere tijden uit. Op een gegeven moment komt er een omslag en zakt haar tijd naar 1.05,3. Ze neemt nu de 6e plaats in bij de dames. Eerst komt er een terugslag, mede te wijten aan de omschakeling van binnenbad naar 50 m. buitenzwembad. Terpstra krijgt een week voor de selectiewedstrijden verlof van school.

In Amsterdam worden alvast de kledingmaten opgenomen. In 4 selectiewedstrijden zal worden bepaald wie er mee mag naar de Spelen. Tijdens haar 1e interland in Duitsland, maakt Terpstra helaas geen goede indruk. Gelukkig zijn er nog de selectiewedstrijden, waarbij resultaten worden behaald die goed genoeg om deel te mogen nemen aan de Olympische Spelen.

Naar Rome!

In kostuum vertrekken de Rome-gangers vanaf Schiphol. Het Olympisch Dorp met de slaapplaatsen wordt bezichtigd. Hierbij valt op dat er een strikte scheiding is tussen en mannen- en vrouwenkamp. Vrouwen kunnen zo naar het mannengedeelte, maar andersom is vrijwel onmogelijk. Natuurlijk is het de uitdaging om toch maar mannen naar binnen te smokkelen…

Geen persoonlijke medailles voor Terpstra

De zwemsters mogen niet meelopen bij de opening van de Spelen omdat zij de dag erna al moeten zwemmen. Gelukkig veroveren zij wel een mooie plek op de tribune. Terpstra dringt kort daarna door tot de halve finale van de 100 m. vrije slag en zwemt daar zo goed dat ze mag meedoen aan de finale. Helaas behaald zij geen medaille, maar haar tijd is goed genoeg om te mogen zwemmen in de wisselslag estafette.

Successen maar ook een diskwalificatie

Andere zwemmers hebben meer succes. Marianne Heemskerk behaalt een 2e plaats en Wieger Mensonides en Tineke Lagerberg veroveren brons. Syta Posthumus botst tijdens de training hard tegen de kant, maar ze wil toch meedoen aan de 4×100 m. vrije slag.

Dan volgt het noodlot. In de series wisselt zij te vroeg en de ploeg wordt gediskwalificeerd. Later in Nederland blijkt zij een hersenschudding te hebben. De 4×100 m. wisselslag lijkt beter te gaan en een 3e plek lijkt al in bezit. Helaas beslist een jury anders. Ze moeten Duitsland met dezelfde tijd voor laten gaan.

Ontvangst door de Koningin

Pleister op de wonde is dat de Olympia-gangers worden ontvangen door de Koningin, prins Bernhard en de prinsessen Irene en Beatrix. Verder resteerden nog 8 dagen om te genieten van het vele wat de Olympische Spelen te bieden heeft. De kranten waren minder positief over de toekomst van het Nederlandse zwemmen. Kennis van moderne trainingsmethoden ontbrak. De KNZB ermee aan de slag te gaan.

Vermeend dopinggebruik en een nationale trainer

Zwemster Syta Posthumus brengt het gerucht in de wereld dat sommige deelnemers doping hadden gebruikt. Er komt een officieel onderzoek, maar zoveel tijd na de Spelen kon er niet echt nuttig onderzoek meer worden gedaan.

De KNZB stelde een jaarlijkse sportkeuring in en daarnaast werd melding gemaakt van het aantrekken van een nationale trainer in de persoon van de Australische succescoach Forbes Carlile. Dat laatste gaf veel protesten van de clubtrainers. Inmiddels is gebleken dat Carlile in de hierop volgende jaren ongelofelijk veel voor het Nederlandse zwemmen heeft gedaan.

Centrale trainingsmethode krijgt meer vorm

Na een flinke dip tijdens en na de Spelen werd er een interland tegen de Amerikaanse zwemsters op punten gewonnen. Carlile wilde een trainingsplan voor alle kandidaten aan het Europse Kampioenschap (EK) in Leipzig in 1962, met daarin 2 prestatiepieken, het Nederlandse Kampioenschap (NK) en de EK.

Zodra het eerste 50 m. binnenbad was geopend werd begonnen met de centrale training, waarbij de geselecteerden eens in de 3 weken samen met hun trainer konden trainen. Terpstra is hierbij al niet betrokken. Zij richt zich volledig op haar eindexamen.

Terpstra mee naar EK Leipzig

Er wordt opnieuw aan een interland deelgenomen. Hierbij werd zo slecht gezwommen dat Terpstra besluit een poging te wagen om in de estafetteploeg van het EK in Leipzig te komen. Zij slaagt in deze opzet en mag niet alleen op de estafette starten, maar ook op haar persoonlijke nunmer.

Forbes Carlile organiseert een klein trainingskamp in Borne. Hier lukt het hem om van alle geselecteerden een hecht team te smeden. Zijn methoden zijn totaal anders dan die van de Nederlandse trainers. Er worden afstanden van slechts 500 m. gezwommen en er wordt sterk de nadruk gelegd op het mentale vlak. Zo moest men de gehele race voor het slapen gaan in gedachten doornemen.

Successenreeks tijdens EK Leipzig

Tijdens de 1e wedstrijddag op het EK van 1962 in Leipzig worden in de series direct al de nodige persoonlijke records aan flarden gezwommen, met de dag erna verschillende medailles in de finales. Op  de 100 m. individueel wordt Terpstra 4e. Ook op de andere dagen wordt met succes gezwommen. Terpstra noemt de kampioenschappen al het Holland Festival.

Uiteindelijk wint Nederland in één week 6 gouden, 5 zilveren en vijf bronzen medailles. Op de laatste dag was de 4×100 m. vrije slag estafette. De dames behaalden na een spannende race de 1e plaats met als bonus een Europees record. De volgende EK zal in 1966 in Utrecht gehouden worden, met als nieuwe zwemcoach Rob Kerkhoven.

Grootse ontvangst in Utrecht

Op de weg terug met de trein waren er langs het traject huizen versierd en op de stations stond het zwart van de mensen. In Utrecht was een duizendkoppig publiek om de zwemmers welkom te heten. En, wat niet onbelangrijk was, het contract van Forbes Carlile werd met 2 jaar verlengd tot en met de Olympische Spelen van Tokio.

Onverwachts mee naar Zuid-Afrika

Terpstra gaat studeren in Leiden en ze sluit zich ook aan bij een studentenvereniging. Als ze hoort van een tournee van 6 weken door Zuid-Afrika, heeft ze stille hoop dat zij mee mag. Stille hoop, omdat een kranteninterview waarin ze zich negatief uitlaat over de krachttraining van Forbes Carlile, een eigen leven gaat leiden.

Tijdens het 50-jarig jubileum van het NOC blijkt zij toch geselecteerd te zijn. Dat wordt dus weer elke ochtend trainen voor dag en dauw. Eenmaal in Afrika zijn er eerst problemen met de hoge temperatuur, maar na enkele weken wordt er weer prima gezwommen voor volle tribunes. Tijdens de reis door Zuid-Afrika worden tal van monumenten en andere bezienswaardigheden bezocht. Het wordt een onvergetelijk bezoek.

Logeren in de kleedkamer

In de zomervakantie van 1963 traint Terpstra samen met ploeggenoot Dick Langerhorst bij HZPC trainer Wim Möller. Op woendagavond en in het weekend worden de trainingen in Utrecht verzorgd door Forbes Carlile en zijn vrouw. Tijdens deze weekends wordt zelfs in de kleedkamers van het zwembad gelogeerd, zodat iedereen zondagochtend na een vroege training naar huis kon vertrekken.

Op de NK wordt Terpstra 1e en mag daarom mee naar de Pre-Olympics in Tokio. Voor het zover is staan nog enkele internationale wedstrijden op het programma. In Vichy werd prima gepresteerd, maar tijdens de internationale jubileumwedstrijden van de KNZB zwemt Terpstra, mede door het ontbreken van sterke concurrentie, een matige tijd.

Naar de Pre-Olympics

Na nog 2 wedstrijden is het tijd voor vertrek naar Toko. Samen met tal van teams van andere landen zijn er in die tijd maar liefst 5 tussenstops nodig om op de bestemming te komen. Tijdens de tussenstop in Hongkong kan Terpstra haar universitaire studie Sinologie in praktijk brengen.

Het Olympisch Dorp is ondergebracht in één groot hotel, met buiten hele hordes fotografen die elk moment vastlegden. Ook de officiële ceremoniën worden geoefend, op het ontsteken van de vlam na.

Nederland behaalde een aantal zwemmedailles, maar met het ontbreken van Amerika een Australië gaf dit niet echt een tevreden gevoel. Ondanks de beperkte prestaties genoot Terpstra van het bezoek, niet in de laatste plaats door een indrukwekkende bustocht in de omgeving van Tokio.

Eenduidige trainingsplannen voor de OS

Na de Voor-Olympische Spelen werden er door Forbes Carlile uitgewerkte trainingsplannen verstrekt waarmee de selectie mee aan de gang kon gaan. Gestreefd werd naar 2 prestatiepieken, de 1e op het NK en de 2e piek uiteraard in op de Spelen in Tokio. Er zijn centrale trainingen, maar ook trainingen met de eigen coach. De de verstrekte trainingsplannen worden trouw afgewerkt en door alle gezamenlijke trainingen vormt zich al snel een hecht team.

De prestaties gingen met sprongen vooruit. In Engeland werd weliswaar een landenwedstrijd op punten verloren, maar de wereldrecords van Ada Kok en de estafetteploeg en de talloze persoonlijke records, maakten veel goed. Enkele weken later was de returnmatch in Groningen. Hier won Nederland op alle fronten en werden er naast enkele Nederlandse records, een wereld- en Europees record gezwommen op 2 damesestafettes.

Kwalificatiewedstrijd voor OS Tokio

Het NK, tevens de enige kwalificatiemogelijkheid, werd gehouden in het (voormalige) Zuiderpark zwembad in Den Haag, een thuiswedstrijd voor Terpstra en zwemcollega Langerhorst. Ook tijdens deze wedstrijden werden er prima resultaten behaald. Terpstra verpulverde het Nederlandse record op de 100 m. vrije slag in 1.01,7.

Door het NOC zou de definitieve samenstelling van de Olympische Zwemploeg via radio en tv worden bekend gemaakt. Alle serieuze kandidaten voor de ploeg mogen mee naar Tokio! Voor wat Terpstra betreft hadden de Spelen op elke ander plek mogen zijn. Dat doet al snel denken aan de Olympische spreuk: meedoen is belangrijker dan winnen.

Geïmproviseerd trainingskamp in Rotterdam

Rotterdam beschikt over een overdekt zwembad en daarom wordt hier een trainingskamp gehouden. Twee keer per dag wordt er hard getraind, zelfs zo hard dat er veel blessures zijn. Ook Terpstra ontkomt hieraan niet. Masseur Ted Troost doktoren Lap en De Jongste hadden dan ook volle wachtkamers.

Voor sommige sporters heeft het té harde trainen negatieve gevolgen op hun resultaten tijdens de Spelen. Tussen de trainingen door, wordt er geluncht bij de Schouwburg. Na het eten wordt er gerust op veldbedjes in de gangen van het theater, totdat het tijd is voor de middagtraining. De Olympia-gangers wordt ondergebracht bij pleegouders.

Olympische sfeer als vanouds

Net als in Rome is Terpstra onder de indruk van de sfeer die in het Olympisch Dorp heerst. Er wordt nu overigens nauwelijks nog getraind. Al snel komt de start van de Olympische Spelen eraan. Terpstra heeft behoorlijk wat starts tijdens de eerste week, waaronder ook estafettes.

Nagenieten van al het moois in Japan

Na afloop van de Olympische zwemwedstrijden kon Terpstra pas volledig genieten van het feit dat ze in Japan was. In anderhalve week werd er zoveel mogelijk van Japan bekeken. Dit werd gecombineerd met zwemwedstrijden van Amerika – Rest van de wereld. Iedereen voelde zich ontheven van de taak om voluit te gaan, terwijl de Olympische verbroedering alleen maar groter werd. Na de slotceremonie komen de Olympische zwemavonturen van Terpstra tot een eind.