Leestijd: 12 minuten

Dit artikel is ook gepubliceerd het het waterpolomagazine ManMeer van december 2021

In het eerste seizoen van de officiële waterpolocompetitie wordt het net opgerichte HVGB direct landskampioen door in 1901 RZC en De Dolfijn achter zich te laten. De concurrentie neemt echter snel toe en HVGB verzwakt door gebrek aan nieuwe spelers. Hierdoor verdwijnt de club vanaf 1909 voor lange tijd uit de eerste klasse. Veertig jaar later is er eindelijk een mogelijkheid om opnieuw toe te treden tot de hoogste klasse. Maar daarvoor moet eerst wederom gewonnen worden van RZC, de andere poulewinnaar uit de eerste klasse. Dat blijkt een kwestie van een wel heel lange adem te zijn.

Start van de Nederlandse waterpolocompetitie

Na een eerste mislukte poging in 1900 zijn er in 1901 dankzij de onvermoeibare bondssecretaris L. Bouman wél drie verenigingen beschikbaar – de minimale eis van zwembond NZB – om tegen elkaar een waterpolocompetitie te spelen. Inzet is het eerste kampioenschap van Nederland. Nederland beschikt pas over een handvol overdekte zwembaden en daarom wordt er voorlopig een zomercompetitie in de buitenlucht gespeeld. Deelnemende verenigingen zijn De Jonge Kampioen (DJK) uit Amsterdam, de Rotterdamsche Zwemclub (RZC) en Heerlijk Verkwikt Gezonde Beweging* (HVGB) uit Haarlem. Het team van RZC is na enig aandringen bereid om als derde team aan de competitie deel te nemen. De zeven spelers zijn echter pas 14 dagen actief aan het waterpoloën.

* er bestaan ook andere verklaringen voor de afkorting zoals Het Vijgeblad of Haarlem Vooruit, Goal Bestoken

• Het team van HVGB in 1902. V.l.n.r. staand: H.A. Brouwer, F.v.d. Vinne en W. Garrer. Midden: J.F. Hulswit en J. Garrer. Onderste rij: J.H.G. Boissevain en J.J. v,.d. Ley (keeper) (uit: Veertig jaren waterpolo 1901-1941)
• Links en rechtsboven: Competitiewedstrijden in seizoen 1903 van HVGB in zwembad de Houtvaart (Noord-Hollands Archief/Beeldcollectie Gemeente Haarlem, hier en hier)

De eerste competitiewedstrijd vindt plaats op 7 juli 1901 tussen HVGB en RZC in de toen nog houten Bad- en zweminrichting aan de Houtvaart in Haarlem. In het jubileumboekje ’n Kwarteeuw zwemmen van RZC uit 1915 staat hierover het volgende: “Ai mij, wat moesten we met de kous op den kop naar huis… Niet minder dan zes doelpunten wisten de Haarlemmers, met hun scherpschutter Hubregtse aan het hoofd, in ons doel te smijten, al verdedigde onze dikke Van Beek zich nog zo hardnekkig. En geen enkel doelpuntje wist de RZC daar tegenover te stellen. Om eerlijk te zijn; ik geloof niet dat ze driemaal op de Haarlemsche helft is geweest”.

Het is dan ook niet vreemd dat HVGB in 1901 uiteindelijk de eerste landskampioen wordt, want hoewel DJK een geduchte tegenstander is, wordt ook dit team tweemaal verslagen. In 1941 wordt de allereerste competitiewedstrijd tussen HVGB en RZC nog eens overgespeeld tijdens het 40-jarig jubileum van de waterpolocompetitie (videobeelden). De rollen zijn nu omgekeerd: Het team van RZC ziet haar kans schoon om revanche te nemen op de 6-0 nederlaag van 1901 en overklast HVGB met 7-1.

Mede dankzij propagandawedstrijden van DJK en HVGB sluiten zich in de jaren na de start steeds meer verenigingen en teams aan, waardoor er al in 1904 op proef een tweede klasse wordt gelanceerd. In 1906 wordt deze klasse definitief ingevoerd. Door gebrek aan nieuwe spelers zwakt het team van HVGB echter steeds meer af. In 1909* besluit men om het eerste team voortaan in de tweede klasse te laten uitkomen. Dat jaar schrijven zich nog maar twee verenigingen in voor de hoogste klasse: Het Y en DJK. Reglementair moet er met minimaal drie teams worden gespeeld, maar dankzij dispensatie van de zwembond kan er toch worden gespeeld.

* andere bronnen noemen 1906 als jaar waarin HVGB uit de eerste klasse verdwijnt. Uit wedstrijdverslagen in het Haarlem’s Dagblad blijkt echter dat HVGB zich in 1909 zelf terugtrekt uit de hoogste klasse. Ook in stukken uit het archief van HVGB blijkt dat 1909 het juiste jaartal is.

In 1911 weer terug op het hoogste niveau?!

In 1911 worden HVGB en de Amersfoortsche Zwem- en Poloclub (AZ&PC) beide eerste in respectievelijk de tweede klasse A en B. Ze strijden op 13 augustus in Amersfoort tegen elkaar om het kampioenschap. Onder grote belangstelling gaat de wedstrijd om 15.00 uur van start. HVGB moet het zonder haar vaste keeper Van der Most van Spijk stellen. Hoewel HVGB de sterkere ploeg lijkt te zijn, lukt het de spelers niet om tot scoren te komen. Het Haarlem’s Dagblad vat de wedstrijd als volgt samen: “En als tenslotte scheidsrechter Nijland tijd fluit is het resultaat van den eerste kampioenswedstrijd een puntloos gelijk spel”.

Een tweede wedstrijd die op 27 augustus wordt gehouden in De Houtvaart moet bepalen wie zich kampioen van de tweede klasse mag noemen. De belangstelling is opnieuw groot. Het team van HVGB is weer compleet en start vol goede moed aan de wedstrijd. De keeper van AZ&PC wordt verschillende keren belaagd. Dit resulteert al vrij snel in een 1-0 voorsprong voor de thuisploeg. Na de rust zijn beide teams aan elkaar gewaagd. Uiteindelijk is het Beem die gelijkmaakt voor de Amersfoorters: 1-1. Dit is ook direct de einduitslag. Er zal over een week een derde beslissingswedstrijd worden gespeeld in Amsterdam.

Op vrijdag 1 september is het dan zover: in de oude zweminrichting van Obelt aan de Amsterdamse De Ruijterkade is veel publiek aanwezig, waaronder bekende zwemmers en ook de bondsvoorzitter. Opnieuw moet HVGB haar vaste keeper missen. Volgens het Haarlem’s Dagblad houdt dat de Haarlemmers niet tegen om fanatiek van start te gaan: “In de eerste minuut schieten Remmelts en Peltenburg al beide hard over het Amersfoortsche doel. Als Peltenburg een vrije worp te nemen krijgt en den bal aan zijn geheel ongedekten aanvoerder geeft, scoort Remmelts met een hard schot van korten afstand (1-0).”

Na de rust doen beide ploegen niet onder voor elkaar en hoewel Amersfoort verwoede pogingen doet om gelijk te komen, verricht de invallende doelman van HVGB prima werk. Beide teams komen niet meer tot scoren, waardoor HVGB zich kampioen van de tweede klasse mag noemen. Het is de kroon op een uitstekend seizoen, waarin geen enkele nederlaag werd geleden. De spelers worden letterlijk gelauwerd. Reglementair zijn zij door deze overwinning tot eerste klasser gepromoveerd. Het moet dan ook een enorme domper zijn dat het team zich in 1912 terugtrekt voor deelname aan de hoogste klasse.

HVGB eindelijk terug naar de hoofdklasse?

Het is bijna 40 jaar later. In 1946 wordt HVGB eindelijk kampioen in de op-één-na-hoogste divisie,. Sinds 1939 wordt dit de eerste klasse genoemd, terwijl de bestaande eerste klasse is omgedoopt in hoofdklasse. Een promotie-degradatie competitie tegen degradatiekandidaten De Waterratten (DWR) en de Haagsche Zwem- en Poloclub (HZ&PC), moet gaan uitmaken welk team er naar de hoofdklasse promoveert. Helaas wordt door HVGB van beide teams verloren en behoudt uiteindelijk HZ&PC haar plek in de hoofdklasse. Opnieuw is het HVGB niet gelukt om door te dringen tot de hoogste klasse.

In 1947 wordt HVGB opnieuw eerste in de B-poule van de eerste klasse. Dit jaar wordt er een beslissingswedstrijd gespeeld tegen de winnaar van de A-poule om zowel het kampioenschap van de eerste klasse als een plaats in de hoofdklasse. En alsof het zo heeft moeten zijn, is de tegenstander na al die jaren wéér RZC. De wedstrijd zal op dinsdagavond 5 augustus in Waddinxveen worden gespeeld op het terrein van De Gouwe.

Voor de mannen van HVGB is die wedstrijd nogal een zware opgave. Niet alleen de zenuwen spelen hen parten; twee van de spelers liggen de zondag ervoor nog ziek in bed. Tot overmaat van ramp lukt het de Haarlemmers niet om direct na hun werk op tijd bij de wedstrijd aanwezig te zijn. KNZB-voorzitter en scheidsrechter Jan de Vries laat de wedstrijd daarom wat later van start gaan. RZC gaat aan de leiding, maar het is HVGB dat de rust met 2-1 voorsprong in gaat.

Al snel na de tweede helft maakt RZC gelijk. Daarna speelt de strijd zich hoofdzakelijk af op het middenveld. Volgens de verslaggever van het Haarlem’s Dagblad stond het spel niet op een hoog peil. De wedstrijd eindigt in een 2-2 gelijke stand en moet daarom verlengd worden. Na één minuut verlenging besluit De Vries de wedstrijd vanwege de invallende duisternis te beëindigen. Door bewust een stukje verlenging te spelen, verklaart hij na afloop, moet er over enkele dagen een nieuwe wedstrijd worden gespeeld, in plaats van alleen een verlenging. Beide teams gaan onverrichter zake huiswaarts.

De tweede beslissingswedstrijd wordt een week later gespeeld in de zweminrichting van De Zijl in Leiden. Met het Haarlemse team zijn veel supporters meegereisd. Op de tribune zitten maar liefst 600 toeschouwers. Midvoor G. van Driel, die namens RZC in de eerste wedstrijd twee keer scoorde is opnieuw sterk op dreef met twee doelpunten. Bij HVGB is A. Rol eveneens verantwoordelijk voor twee doelpunten. De einduitslag van 2-2 maakt een verlenging opnieuw noodzakelijk. Vanwege een aantal uitsluitingen wordt deze verlenging met 5 tegen 5 gespeeld. Tot scoren komen beide teams echter niet meer. Er is een derde wedstrijd nodig om een kampioen aan te kunnen wijzen.

Driemaal is scheepsrecht

Zenuwslopend moet het geweest zijn; de derde beslissingswedstrijd tussen HVGB en RZC om een plek in de hoofdklasse. Op vrijdagavond 26 september komen beide teams opnieuw op neutraal terrein tegen elkaar uit. Plaats van handeling is het Haagse zwembad De Mauritskade. In een uitgebreid wedstrijdverslag in het Haarlem’s Dagblad wordt nog maar weer eens gerefereerd aan de allereerste competitiewedstrijd die in 1901 tussen beide teams is gespeeld.

“De ontmoeting van vrijdagavond stond niet op een hoog peil doch was het aankijken wel waard. Spanning heerste er van het begin tot het einde”, concludeert de verslaggever van deze krant. De Rotterdammers spelen sterk: “Toen Hogeland HVGB de leiding had gegeven, zette RZC snelle aanvallen op en Bijsterveld en Van Driel, die een schot van Niezen veranderden, zetten de achterstand in een voorsprong van 1-2. De middenvoor Van Driel was bijzonder gevaarlijk en Koot had een moeilijke taak tegen hem. De Rotterdammers bleven sterker en met een ver schot bracht Niezen de stand op 1-3.”

Na de rust begint de opmars van HVGB: “Rol en Hogeland zwierven steeds bij de tweemeterlijn. In korte tijd maakten zij drie punten en HVGB had weer de leiding (4-3). Uit een strafworp maakte Niezen er 4-4 van. Nadat een Rotterdammer kort voor het einde uit het water was gezonden, hadden de Haarlemmers een prachtige kans te winnen.” Hoewel de Haarlemmers duidelijk sterker zijn, blijft score verder uit. Ook tegenstander RZC lukt het niet meer te scoren: de eindstand is 4-4. De 2 x 3 minuten verlenging moet gaan uitmaken wie zich nu eindelijk kampioen van de eerste klasse mag noemen en zal gaan promoveren naar de hoofdklasse.

In de verlenging blijkt HVGB al snel de betere partij te zijn. Eerst maakt Frankenthal 5-4 en vervolgens vergroot Rol met maar liefst drie doelpunten de voorsprong tot 8-4. In het laatste gedeelte van de wedstrijd doet RZC nog verwoede pogingen om langszij te komen. Door sterk spel wordt er nog wel twee maal gescoord. De einduitslag wordt echter beslist in het voordeel van HVGB: 8-6.

Eindelijk weer op het hoogste niveau

Een oud-speler van het eerste team van HVGB doet trots verslag van de historische overwinning: “HVGB in de hoofdklasse, nu dat zo’n maximum van snelheid, baltechniek en uithoudingsvermogen vergt. Dit jonge HVGB strijdt gelijk zeven leeuwen. Wij keken elkaar bedenkelijk aan toen het 1-3 achter stond, maar het scheen er toen juist plezier in te krijgen en toonde extra strijdlust in plaats van ontmoediging.” Hij eindigt zijn lofzang met: “Glorie zij het oude HVGB in de hoofdklasse toegewenst. Het zal zich zeker krachtig doen gelden. Wij hopen des hijgenden aanvoerders natte hand nog meermaals te schudden, bij een gelukwens.”

Ook KNZB-waterpolosecretaris Ben Planjer was aanwezig bij de wedstrijd en deed verslag in bondsblad De Zwemkroniek: “Hoe men ook over het speelpeil van deze wedstrijd moge denken, vast staat, dat het voor de neutrale toeschouwer een aantrekkelijke partij is geweest, verdiend door HVGB gewonnen. Indien deze ploeg in dezelfde samenstelling bij elkaar zal kunnen blijven gedurende het aanstaande seizoen, zal zij een aanwinst voor de hoofdklasse kunnen zijn.”

Wat moeten de mannen van HVGB ontzettend opgelucht zijn geweest, toen ze na drie verwoede pogingen eindelijk waren geslaagd in hun opzet, om na bijna 40 jaar terug te keren op het hoogste niveau. Of het kampioenschap van de eerste klasse en promotie naar de hoofdklasse direct na deze zinderende finale nog uitgebreid is gevierd, al dan niet in de omgeving van het zwembad in de Haagse binnenstad, is onbekend.

Het oktober-nummer van clubblad Het Vijgeblad noemt de beslissingswedstrijd de “Slag aan de Mauritskade, die met gouden letters in de annalen zal worden opgetekend”. De in totaal acht teamleden worden in het nummer uitgebreid bedankt voor alle inspanningen, opoffering en vrije tijd die zij zich hebben getroost om het ideaal van coach J.J. Hogeland sr. te verwezenlijken. Ook hij wordt bedankt voor zijn bezielende en krachtige leiding; “Uw pad naar de hoofdklasse heeft niet over rozen geleid, wij weten het, er was soms veel critiek, tegenwerking of geen begrip van sportiviteit of discipline. Maar toch heeft u het doel bereikt omdat u wist dat het bereikt kon worden.”

• Glas-in-lood raamhanger ter herinnering aan de promotie naar de hoofdklasse (eigen collectie)
• Eenzelfde raamhanger voorzien van de namen van het team van HVGB I en hun coach hangt in de prijzenkast in het clubhuis van ZV Haerlem (foto ZV Haerlem)

De vereniging uit zijn dank aan spelers en begeleider door hen allen een prachtige glas-in-lood raamhanger te schenken, die speciaal als herinnering aan de promotie is vervaardigd. In het huidige clubhuis van ZV Haerlem, de club waarvan HVGB inmiddels deel uit maakt na enkele Haarlemse fusies, zijn de namen van het team terug te vinden, eveneens vereeuwigd in een glas-in-lood raamhanger.

Geraadpleegde bronnen

• Veertig jaren waterpolo 1901-1941/Ben Planjer, 1941
• 100-jarig jubileum NVA/HHC 1990-2000: de geschiedenis van HVGB, Zwemclub Haarlem,NAV, HHC en NVA/HHC
• De Houtvaart: Ode aan het openluchtzwembad/Hilde de Haan, 2012
• ’n Kwarteeuw Zwemmen: Rotterdamsche Zwemclub RZC 1890-1915/A. Tordoir Bzn., 1915
• Haarlem’s Dagblad via Krantenviewer Noord-Hollands Archief
• Zwemkroniek via Delpher.nl
• Archief HVGB (via ZV Haerlem)

Nu je hier toch bent: Ik schrijf mijn artikelen meestal aan de hand van documenten of voorwerpen uit mijn verzameling. Daarom ben ik altijd op zoek naar aanvullingen, zoals: diploma’s, folders, medailles, speldjes, lidmaatschapskaarten, emblemen, boeken, foto’s etc. Eigenlijk alles wat met zwemmen, zwemsport en zwembaden in Nederland te maken heeft. Heb je iets wat interessant zou kunnen zijn voor mijn verzameling, neem dan vooral even contact met mij op. Je maakt hiermee niet alleen mij blij; ik kan er ook andere belangstellenden mee helpen.