In 1892 worden, slechts drie weken na elkaar, de Amsterdamse zwemclubs De Jonge Kampioen (DJK) en Het Y opgericht. In de loop van de jaren is er uiteraard veel rivaliteit tussen beide verenigingen, maar het blijkt dat ze het ook prima met elkaar kunnen vinden. In het Olympische jaar 1952 vieren ze zelfs samen hun 60-jarig jubileum met een groot aantal sportieve activiteiten en ook enkele andere bijeenkomsten. Ik dook in de geschiedenis van dit bijzondere jubileum en maakte een overzicht van een jaar vol bijzondere, veelal massaal bezochte evenementen.
Het begint allemaal in 1892, wanneer beide verenigingen de zweminrichting van Obelt aan de De Ruijterkade gebruiken voor hun trainingen. In de loop van de jaren zijn het natuurlijk tegenstanders van elkaar, maar het zijn bovenal ook vrienden geworden. Zeker sinds beide clubs Sportfondsenbad-Oost delen, waar Het Y-voorzitter Eddie van Es de scepter zwaait. Besloten wordt om het 60-jarig bestaan samen te vieren met een groot aantal activiteiten, georganiseerd door een speciaal daarvoor samengesteld Jubileum-comité ter voorbereiding van de gemeenschappelijke viering van het 60-jarig bestaan der Zwemverenigingen Het Y en DJK.
Olympische zwemavond
Als eerste activiteit organiseert het Jubileum-comité al op 10 mei een Olympische Zwemavond in Sportfondsenbad-Oost. In een afgeladen Sportfondsenbad, voor deze gelegenheid gratis ter beschikking gesteld, komt de volledige Nederlandse zwemtop aan de start. En dat heeft een goede reden: Het is namelijk de eerste van drie selectiewedstrijden voor deelname aan de Olympische Spelen in Helsinki. De strijd om een beperkt aantal tickets barst deze avond dan ook voor het eerst los.
Het Parool benadrukt nog eens dat het de KNZB-sportcommissie die avond menens is: “De zwemmers en zwemsters werden stevig in de OS-sfeer getrokken door korte, persoonlijke gesprekken met de heren Ambrust en Planjer in een concentratievertrek. Daarbij werd vooral aangedrongen op het kweken van fysieke hardheid, want Helsinki werkt met water van 18 graden en een vaak koude bovenlucht. Nog deze week het buitenwater in, was het klemmend consigne. En trainen op 50 meter banen!”
Tijdens de wedstrijd verklaart Planjer aan de Telegraaf: “Diegenen waarvan we met vrij grote zekerheid kunnen verwachten, dat ze de finales kunnen bereiken. We krijgen de tijden binnen van zwemmers en zwemsters uit de hele wereld en vergelijken die met de prestaties van onze jongens en meisjes.” Planjer denkt dat alle vooraanstaande Nederlandse meisjes wel kans maken. Zwemcoach Jan Stender nuanceert dit: “Alle meisjes… Dat is wel wat optimistisch. Er wordt overal op de wereld keihard getraind.”
Tijdens de wedstrijd maken vooral Hannie Termeulen en Daan Buijze indruk. Termeulen zegeviert op zowel de 100 m. (1.07.0) als de 400 m. vrije slag. Daan Buijze verbetert het Nederlands record op de 200 m. schoolslag, waarbij hij overigens butterfly zwemt. Pas kort na de Olympische Spelen van 1952 wordt de vlinderslag door de internationale zwembond FINA als officiële slag erkent. Buijze: “Wedstrijdzwemmen doe ik pas een jaar of vijf. Ik kon er niet eerder mee beginnen, want ik heb in Indië in een Jappenkamp gezeten.” Ook Geertje Wielema valt op met haar prima tijd van 1.11.8 op de 100 m. rugslag.
- Een zoen voor Hannie Termeulen. Geertje Wielema wenst haar rivale geluk na een overwinning op de 400 m. vrije slag (collectie Nationaal Archief)
- Advertentie voor de Olympische Zwemavond (Parool van 8 mei 1952)
- HZ&PC-zwemmer Daan Buijze zwemt een nieuw Nederlands record (Parool van 12 mei 1952)
Als intermezzo zijn er verschillende nummers; een aspiranten-estafette voor zowel jongens als meisjes, komisch springen door het trio Schatens, Denneboom en De Goede, maar ook een wedstrijd schoonspringen tussen Lenie Lanting-Keller en Els van den Horn. Hierbij wordt het complete Olympische programma van tien sprongen afgewerkt. Beide dames doen later mee in Helsinki, waarbij Els als twaalfde eindigt op de 3-meter plank en Lenie als veertiende.
Na afloop van de zwemwedstrijden is er een demonstratie van een waterpolotraining met bondscoach Frans Kuijper. De Zwemkroniek schrijft hierover: “Het ging goed en heel wat toeschouwers waren er, die met stille verbazing zich afvroegen, hoe het mogelijk was om zulk een vaardigheid in het water met de bal te bereiken.” De avond wordt afgesloten met een waterpolowedstrijd onder leiding van scheidsrechter en KNZB-voorzitter Jan de Vries.
Van toegangsgelden tot buffet en tombola; alle inkomsten van de zwemavond komen ten goede aan het Mr. Bierenbroodspot Wedstrijd- en Trainingsfonds. Dit fonds ondersteunt het NOC financieel bij de hoge kosten die deelname aan de Olympische Spelen met zich meebrengen. In die tijd bestaan er immers nog geen riante topsportsubsidies en lucratieve sponsordeals. Gelukkig wordt het geslaagde evenement ook financieel een succes; er wordt in totaal ƒ 1.732,08 opgehaald.
Bosbaan-Zwemfeest
Ook de tweede groot opgezette sportieve activiteit van het jubileum-comité mag bijzonder origineel worden genoemd. Voor de oorlog was er de beroemde twee kilometer-wedstrijd in de Amstel, georganiseerd door weekblad Het Leven. De Amstel is helaas niet meer geschikt voor een dergelijk evenement, maar als locatie is de roeibaan in het Amsterdamse bos is een prima alternatief. Op 3 augustus staat er een twee kilometer-wedstrijd voor dames en heren op het programma en daarnaast een één kilometer prestatietocht.
In totaal gaan er 88 heren en 53 dames van start. Na de start van zowel de zwemwedstrijd als de prestatietocht is er een kunstzwemshow van het Amsterdamse ZAR. Enkele duizenden toeschouwers zijn getuige van een verbeten strijd tussen Piet ten Tije (LZO) en Arnd Kayser (De Robben). Ze geven elkaar geen duimbreed toe en finishen in exact dezelfde tijd. Op verzoek van beide zwemmers wordt de Seven Up Cup niet uitgereikt: “Volgend jaar gaan we er nog eens om vechten”, zeiden ze lachend tegen een journalist van De Waarheid.
Ook de dames houden de spanning erin. Verrassende winnares is Ria Vonk (HDZ) op 0,2 sec. gevolgd door Florence Peeters (Neptunus Arnhem). Voor de vereniging met respectievelijk de snelste drie dames en vijf heren zijn er bekers beschikbaar gesteld door Het Parool en sigarettenmerk Miss Blanche. Beide bekers worden door de zwemmers van De Robben mee teruggenomen naar Hilversum. Ook de recreatieve zwemmers houden vervolgens het tempo erin; alleen deelnemers die de afstand van één km. binnen 45 min. uitzwemmen ontvangen een herinneringsmedaille. De afsluitende waterpolowedstrijd tussen de heren van Het Y en DJK wordt beslist in een 4-1 winst voor Het Y.
Dit open water-initiatief is het begin van een jaarlijkse traditie, die tot halverwege de jaren 90 stand houdt. Het wordt dan helaas te lastig om nog een vergunning voor het evenement te krijgen. Vanaf 2014 wordt het evenement weer gehouden als HEAD Open Water Evenement De Bosbaan. De organisatie is in tegenwoordig handen van zwemvereniging OEZA uit Heemkerk.
Schoolzwemwedstrijd en filmochtend
In het najaar barsten de festiviteiten pas echt in alle hevigheid los. Op zaterdagavond 13 september wordt er een schoolzwemwedstrijd georganiseerd voor de jeugd van lagere scholen uit Oost, Zuid en Centrum. Deelnemers en publiek zijn volgens een verslag in De Waarheid enorm enthousiast: “Kinderen van twaalf scholen hadden zich een plaatsje veroverd op de tribune, langs het bassin of de startblokken waar sommigen dan met klapperende knieën gespannen stonden te wachten op het fluitje van Eddie van Es, die de gehele avond de grootste moeite had om met zijn stem boven het vrolijk en enthousiast joelende volkje uit te komen.”
Dit uitstekende initiatief om propaganda te maken voor de zwemsport wordt gewonnen door de Prinsenschool, die veel zwemmende clubleden heeft. Vervolgens worden er nog 10 x 25 m. aspiranten-estafettes voor meisjes en jongens gehouden tussen clubs uit de Kring Amsterdam. Zoals gebruikelijk wordt er afgesloten met een waterpolowedstrijd, waarbij de jubilerende verenigingen het samen opnemen tegen de Rest van Amsterdam. Na 1-2 achterstand in de rust trekken de jubilarissen aan het langste eind: 4-3.
De ochtend erna wordt de gehele zwemfamilie getrakteerd op een filmochtend in het City-theater, waar allereerst gekeken wordt naar een Italiaanse opera en enkele tekenfilms, gevolgd door een Italiaanse zweminstructiefilm en een Russische sportfilm uit 1945 waarbij de verrichtingen van turn- en zwemkampioenen worden getoond. De verslaggever van De Waarheid plaatste nog wel een kritische kanttekening bij de laatste film: “Jammer dat er geen film van recentere datum werd gedraaid, daar vooral de laatste jaren de zwemprestaties in de Sovjet-Unie met sprongen vooruit zijn gegaan.” Overigens niet zo gek voor een krant van communistische signatuur.
Jubileumreceptie
Op 21 september staat de jubileumreceptie op het programma, of zoals De Waarheid kopte: “Broederlijk feest van diamanten zwemclubs”. Voorafgaand aan de receptie is er een veteranen-waterpolowedstrijd tussen de jubilarissen, waarbij tal oude rotten meedoen. Het Parool omschreef het als volgt “Deze wedstrijd tussen DJK en Het Y was van meer dan gewone betekenis. Tenslotte hadden Y-spelers als Jacques Köhler, Eddie van Es, Tonny Hazenberg en Bier (mr. Bierenbroodspot), DJK-groten als Gus Cassing, John Levie en Dick Singeling zich niet met moeite nog eens in krakende zwembroeken gestoken en hun negentig of meer kilo’s in het water geworpen…”. De strijd eindigt – uiteraard – in een broederlijke 3-3.
Ook wordt er gezwommen. Nederlands kampioen 600 m. borstslag van 1902, Frits Meuring (Het Y) trekt nog een verrassend sprintje en demonstreert vervolgens de inmiddels vergeten Spaanse slag en trudgeon. Marie Smit-Vierdag, Europese kampioene van 1927, laat zien dat zij het zwemmen nog lang niet is verleerd. Voor de deelnemers liggen prijzen klaar die: “de deelnemers thuis nog zullen laten nagenieten van deze kostelijke paar uren: een pijp, een feestsigaar, een pakje tabak en een hartverkwikkend proefflesje.”
Twee uur later staan voorzitters Stans Scheffer (DJK) en Eddie van Es (Het Y) “met de haren nog vochtig van het Sportfondsen-water” in het Parkhotel samen met de vele aanwezigen te luisteren naar de toespraak van wethouder Albert de Roos. Felicitaties volgen van onder meer Zwembond KNZB, de NV Sportfondsen, vele zwemverenigingen en zelfs de Oost-Javase Zwembond is vertegenwoordigd door oud-schoonspringkampioen Nico Sturkop. Volgens Ben Planjer was het een geslaagde receptie: “Een komen en gaan van autoriteiten, van zwemgrootheden, maar vooral van hen; wie die twee oude knarren nog zo na aan het hart liggen.”
Een weekend vol wedstrijden
Voor het weekend van 27 en 28 september heeft het jubileum-comité twee avonden samengesteld met zwemwedstrijden en een waterpolotoernooi. Met een aantal bijzondere nummers op het programma zou het voor het publiek wederom een interessant evenement moeten worden. De wedstrijden worden ook aangekondigd als revanchewedstrijden op de Nederlandse kampioenschappen.
Het eerste programma-onderdeel op zaterdagavond is direct het klapstuk van de avond: een jubileumestafette, waaraan kleine en grote aspiranten, jeugdzwemmers, senioren en zelfs veteranen deelnemen. De aspiranten van De Dolfijn nemen al direct een voorsprong, die ze tot aan de veteranen weten vast te houden. Maar dan komen routiniers Stans Scheffer en Lou Westrus (DJK) en Jan Schopman en Eddie van Es (Het Y) aan de start. Beide jubilarissen weten de minder sterke senioren van De Dolfijn op achterstand te zwemmen en eindigen als eerste (DJK) en tweede (Het Y).
Daarna is het tijd voor het zwemprogramma waarin zwemmers als Herman Willemse, Geertje Wielema, Hannie Termeulen, Nel Garritsen en Bob Bonte opvallende prestaties neerzetten. Het waterpolotoernooi heeft een internationaal tintje, want naast deelname door beide jubilarissen en De Robben, is Royston SC speciaal voor deze gelegenheid overgekomen uit Engeland. Dit kleine toernooi wordt op zondag na een spannende finale tegen De Robben gewonnen door Het Y, die met deze prestatie het Zilveren Doel veroveren, beschikbaar gesteld door niemand minder dan Prins Bernhard.
Verschillende deelnemers van de zwem- en waterpolowedstrijden (collectie zwemvereeniging Het Y)
Naast het individuele zwemprogramma is het programma rijk voorzien van estafettes; van 3 x 50 m. en 5 x 50 m. vrije slag voor aspiranten tot de 10 x 50 m. vrije slag. Bij de 5 x 50 m. vrije slag voor meisjes-aspiranten doet zelfs een kunstzwemgroepje van ZAR mee, die de afstand in een respectabele tijd aflegt. Typisch voor deze tijd is de 3 x 100 m. wisselslag. Hoewel de FINA de vlinderslag onlangs heeft goedgekeurd, staat het nog niet direct als onderdeel op de wedstrijdprogramma’s. Volgens de verslaggever van De Zwemkroniek waren het twee mooie zwemavonden.
Diamantenfuif in ‘Kras’
Er lijkt geen einde te komen aan de festiviteiten, want op 4 oktober is er een groot jubileumfeest in Krasnapolsky, door De Waarheid Diamantenfuif genoemd. In de hiernaast geplaatste advertentie wordt het feest aangekondigd als “Het eerste grote feest dat in Amsterdam na de bevrijding voor de zwemwereld wordt gehouden.”
De beide voorzitters luiden de ouderwetse zwemfuif in, maar volgens De Waarheid: “Niet zonder de rijks- en gemeentelijke overheid scherp gekritiseerd te hebben over de exploitatie van de zwembaden, welker toestand precair genoemd mag worden.” Verder is het een onbezorgd feest, met als hoogtepunten de Muzikale Show- en Revue Per Expresse, gevolgd door een groot Zwemmersbal.
Tussendoor is er ruimte om de leden van de Jubileum-commissie met een geschenk te bedanken voor hun grote inzet. Ook een tombola ontbreekt niet. DJK-aspirant Rob van Bessem wordt daarbij de gelukkige bezitter van de hoofdprijs; een nieuwe fiets. Daarna is het echt tijd om met de beentjes van de vloer te gaan op de muzikale golven van The Bonzonians. “Het was al lang zondag toen ze uit gefeest waren”; besluit het verslag in De Waarheid.
- Er is veel belangstelling voor het feest
- Een feestende menigte met Y-voorzitter Eddie van Es
- Ook oud-topzwemster Nida Senff (l.) en KNZB-voorzitter Jan de Vries (2e van l.) zijn van de partij (allen collectie zwemvereeniging Het Y)
Zwemwedstrijd voor Gemeentepersoneel
Op zaterdagavond 25 oktober organiseert het jubileum-comité opnieuw een zwemwedstrijd in Sportfondsenbad-Oost. Medewerkers in dienst van de Gemeente Amsterdam – zowel leden als niet-leden van zwemclubs – gaan van start op de 50 m. schoolslag, rug- en borstcrawl. Per serie ontvangt de snelste deelnemer een prijsje, terwijl de eerste zes per programmanummer een herinneringsmedaille ontvangen. Het zwemprogramma is nog aangevuld met een jubileumestafette voor leden zwemclubs Dolfijn, AZ1870, Het Y en DJK, een demonstratie schoonspringen en komisch springen en een waterpolowedstrijd tussen Het Y en DJK. Met deze laatste wedstrijd lijkt er een einde te zijn gekomen aan de festiviteiten.
Geslaagde samenwerking
Er zal waarschijnlijk nog lang worden nagepraat over de bijzonder geslaagde samenwerking tussen beide zwemclubs. Iedereen die een bijdrage heeft geleverd aan de jubileumactiviteiten ontvangt nog de hierboven afgebeelde bedankkaart. Deze kaart is ontworpen door oud Y-lid David Abraham Bueno de Mesquita, die in de zwemwereld vooral bekend is door zijn talloze illustraties voor de NV Sportfondsen, de Zwemkroniek en zwemvereeniging Het Y. Hoewel David al in 1960 in zijn woonplaats Florence is overleden, gebruikt de zwemclub ook tegenwoordig nog het door hem gemaakte verenigingslogo.
Geraadpleegde bronnen
Voor dit artikel heb ik gebruik mogen maken van diverse documenten die Kees van Dijk, verenigingsarchivaris van Het Y, voor mij uit rijke geschiedenis van Het Y heeft opgedoken. Veel dank daarvoor! Daarnaast heb ik gebruik gemaakt van een aantal krantenartikelen uit Parool en De Waarheid (zie links in artikel) en berichten uit De Zwemkroniek (niet online). Ook het heb ik het prachtige jubileumboek 125 jaar zwemvereeniging Het Y geraadpleegd.
Nu je hier toch bent: Ik schrijf mijn artikelen meestal aan de hand van documenten of voorwerpen uit mijn verzameling. Daarom ben ik altijd op zoek naar aanvullingen, zoals: diploma’s, folders, medailles, speldjes, lidmaatschapskaarten, emblemen, boeken, foto’s etc. Eigenlijk alles wat met zwemmen, zwemsport en zwembaden in Nederland te maken heeft. Heb je iets wat interessant zou kunnen zijn voor mijn verzameling, neem dan vooral even contact met mij op. Je maakt hiermee niet alleen mij blij; ik kan er ook andere belangstellenden mee helpen.