
In 1936 verbetert Willy den Ouden voor de derde keer haar eigen wereldrecord op de 100 meter vrije slag. Het blijkt een bijzonder scherpe tijd te zijn. Maar liefst 20 jaar blijft haar record onaangetast. Het is dan ook niet vreemd dat alle kranten In maart 1956 groots aankondigen dat Cockie Gastelaars het oude record van Den Ouden eindelijk heeft gebroken. Maar bijna twee weken eerder zwemt de Australische Dawn Fraser op de 110 yards (100,5 m.) ook sneller dan Den Ouden. Wordt haar tijd op deze incourante afstand wel erkend door de internationale zwembond FINA?
Maar eerst gaan we terug naar 1933. De Amerikaanse zwemster Helene Madison heeft sinds 1931 met een tijd van 1.06.6 het wereldrecord op de 100 meter vrije slag in handen. Willy den Ouden eindigt in 1932 als tweede op deze afstand tijdens de Olympische Spelen van Los Angeles, een volle seconde achter Madison. Terwijl ze in de halve finale nog het Olympisch record verbetert, wil het in de finale door de zenuwen niet lukken. “Ik probeerde haar nog bij te houden”, schreef Den Ouden; “maar kon gewoon niet meer.” Ze is dan pas 14 jaar oud en vastbesloten om de tijd van Madison te kloppen. Het kost haar minder dan een jaar om dit te bewerkstelligen.



- V.l.n.r. Helene Madison (USA), Willy den Ouden en Eleanor Saville (USA), de nummers 1, 2 en 3 op de 100 m. vrije slag tijdens de Olympische Spelen van Los Angeles 1932 (l.) (Sport in beeld jrg 8, 1932, no 35 van 30 augustus 1932)
- Willy den Ouden wordt na haar eerste wereldrecord (200 m. vrije slag) door haar vader en moeder gefeliciteerd (m.) (Rotterdamsch Nieuwsblad, 4 mei 1933)
- Willy den Ouden zit na haar prachtige prestatie op de 100 m. vrije slag weer rustig thuis aan haar handwerk, in gezelschap van haar hondje (r.)(Nieuwe Hoornsche Courant van 11 juli 1933)
Wereldrecord naar Den Ouden
Tijdens haar zwemcarrière verbetert Den Ouden maar liefst 15 keer een wereldrecord, waarvan vier op de 100 meter vrije slag. Haar eerste record op deze discipline zwemt ze op 9 juli 1933 in Antwerpen. Hier zwemt ze in drie baanlengten van 33 1/3 m. een tijd van 1.06.0. Ze verbetert hiermee het record van Helene Madison met 0,6 sec. De Graafschap-bode schrijft: “Haar prestatie werd warm toegejuicht, doch toen bekend werd, dat zij het wereldrecord verbeterd had, werd haar een overweldigende ovatie gebracht.”
Het is overigens niet Den Ouden’s eerste wereldrecord. Ruim twee maanden eerder zwemt zij in het Oostelijk Zwembad in thuisstad Rotterdam op de 200 m. vrije slag maar liefst 6 sec. sneller dan het oude record, dat ook op naam stond van Madison. De volgende drie jaar blijft Den Ouden wereldrecords breken. Haar eigen record op de 100 m. vrije slag verbetert ze op 24 februari 1934 (1.05,4 in Sportfondsenbad-Oost), 15 april 1934 (1.04,8 in Oostelijk Zwembad) en op 27 februari 1936 (1.04,6 in Sportfondsenbad-Oost). Toch weet zij in datzelfde jaar haar favorietenrol op de Olympische Spelen van Berlijn niet waar te maken. Het goud gaat naar Rie Mastenbroek, terwijl Den Ouden een teleurstellende vierde plek behaald.
Er gaan twintig jaar voorbij
Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, heeft dit ook grote gevolgen voor de zwemsport. Er worden geen internationale wedstrijden meer georganiseerd en toernooien zoals de Europese kampioenschappen. In ons eigen land kan er vooral in de eerste oorlogsjaren nog wel gewoon worden gezwommen en vinden er ook met enige regelmaat zwemwedstrijden plaats. Vaak zijn die met lokale deelname, omdat reizen met de trein of bus door gebrek aan brandstoffen lastig is. Gedurende de oorlog wordt de situatie steeds nijpender en moeten zwembaden vaak noodgedwongen hun deuren sluiten door gebrek aan kolen, elektriciteit en ook chloor.
Het is dan ook niet vreemd dat gedurende de oorlogsjaren het wereldrecord van Den Ouden onaangetast blijft. Wat wel opmerkelijk is, is dat haar record ook na de oorlog nog vele jaren stand houdt. De periode na de oorlog is vooral de periode van sterrencoach Jan Stender, die met de bijnaam “De beul van Hilversum” furore maakt met zijn vooral vrouwelijke pupillen. Met zijn trainingsmethode kweekt hij verschillende kampioenen, die het ene na het andere wereldrecord verbreken. Het record op de 100 m. vrije slag blijft echter in handen van Den Ouden. Tot 1956.
Cockie Gastelaars’ snelle carrière

De Schiedamse Cockie Gastelaars begint met zwemmen als ze acht jaar is. Het duurt echter nog zeven jaar totdat ze gaat deelnemen aan zwemwedstrijden, schrijft vrouwentijdschrift Beatrijs in oktober 1956. Op 15-jarige leeftijd sluit Gastelaars zich aan bij de Schiedamse Zwemclub SZC. Ze valt niet direct op, maar haar prestaties verbeteren snel. In 1955 wordt ze meegevraagd naar verschillende internationale toernooien. Op 9 december zwemt ze tijdens haar eerste wereldrecord tijdens een wedstrijd in Londen. In het Isleworthbad, met de bijzondere afmeting van 33 1/3 yards, neemt Gastelaars de vrije slag voor haar rekening op de 4 x 100 yards wisselslag.
Haar naam wordt pas echt gevestigd als zij op 3 maart 1956 het 20 jaar oude wereldrecord van Willy den Ouden lijkt te hebben verbeterd. De verslaggever van de Volkskrant is in jubelstemming: “De barrière is doorbroken. Het “onaantastbare” wereldrecord van Willy den Ouden bestaat niet meer. Precies 20 jaar en vier dagen nadat de toen 18-jarige Willy haar eenzame race in het Amsterdamse Sportfondsenbad Oost in de onwaarschijnlijk snelle tijd van 1.4,6 aflegde, stapte vanavond de 18-jarige Cockie Gastelaars bleek en met tranen in de ogen uit het bassin […] Het frêle zwemstertje had van het Schiedamse SZC had het scherpe wereldrecord met 0,4 seconde verbeterd.”



- Cockie Gastelaars wordt geïnterviewd dor radio-reporter Dick van Rijn. In het midden haar trainer Dries Peute (l.) (Persfoto ANP, 3 maart 1956, collectie Ron Wessels)
- Cartoon Cockie Gastelaars wereldkampioene: “Wilt u ze even voor mij in het water zetten?” (m.) (Het Vrije Volk van 5 maart 1956)
- Willy den Ouden komt haar opvolgster persoonlijk feliciteren in haar ouderlijk huis (r.) (Nieuw Utrechtsch Dagblad van 5 maart 1956)
Twee dagen later staat Willy den Ouden – toevallig enkele dagen in Rotterdam – met een verslaggever voor de deur bij de familie Gastelaars in Schiedam. Ze komt haar opvolgster persoonlijk feliciteren: “Hartelijk gefeliciteerd met je succes. Toevallig heb ik er vrijdag nog met een kennis over gesproken, dat mijn wereldrecord door een Nederlandse zou worden verbeterd. Ik hoop dat jij er even lang plezier van zult hebben.” In het krantenbericht wordt nog eens benadrukt hoe bijzonder het is, dat beide zwemsters het wereldrecord hebben verbeterd op 18-jarige leeftijd en in hetzelfde zwembad en dezelfde baan.
Dawn Fraser: een nieuwe superster voor Australië

“Wonder Girl breaks Sprint World Record”, kopt de Australische krant The Argus op 22 februari 1956. Dawn Fraser heeft een tijd van 1.04,5 gezwommen op de 110 yards vrije slag. Die afstand staat gelijk aan 100,5 meter. Dat zou betekenen dat zij het 20 jaar oude record van Den Ouden met 0,1 seconde heeft verbeterd. Ook Nederlandse kranten maken hiervan melding, echter met de kanttekening dat er voor de afstand van 110 yards geen wereldrecord bestaat. Het Binnenhof meldt: “Indien een baan van 100 meter was uitgezet en er was voor tijdwaarnemers gezorgd, zou er beslist een wereldrecordverbetering zijn genoteerd en zou het record ook erkend zijn.”
Een dag later al komt Het Binnenhof met aanvullende informatie na bestudering van de FINA-reglementen. Die reglementen bevatten een bepaling, die betrekking heeft op wereldrecords voor ongeveer overeenkomende afstanden in yards en in meters. Het Binnenhof legt uit: “Daarin heet het, dat wanneer het bestaande wereldrecord voor de corresponderende afstand in yards beter is, dit record ook zal gelden voor de kortere afstand in meters.”
Daarmee lijkt het probleem opgelost. “Maar”, relativeert Het Binnenhof: “Strikt naar de letter genomen, is dit niet het geval. Immers, er wordt gesproken van een bestaand wereldrecord voor een afstand in yards en er bestaat geen wereldrecord voor de 110 yards. Deze afstand komt niet voor op de lijsten van de FINA. Het laatste woord is aan de Wereldzwembond.
Binnen twee weken na de toptijd van Fraser, scherpt Gastelaars die tijd met 0,3 seconden aan. Wat verslaggever Dick van Rijn betreft: “heeft Cockie Gastelaars aan alle geredekavel over het al dan niet erkennen van een Australische verbetering van het wereldrecord 100 meter vrije slag dames een einde gemaakt. De puzzle of de internationale zwemfederatie, de FINA, […] al dan niet zal erkennen, is in één slag verdwenen. Dat hier sprake is van enig chauvisnisme, mag duidelijk zijn. De FINA zal hierover tijdens haar vergadering begin juni in Lausanne een definitief besluit nemen.
Opnieuw Gastelaars

Om het wereldrecord van hun clubgenoot te vieren, organiseert SZC op zaterdag 15 april een zwemwedstrijd in Sportfondsenbad Schiedam. Hier wordt Gastelaars nog eens uitgebreid gefeliciteerd met cadeaus, bloemen en toespraken en neemt ze ook zelf het woord. Uiteraard maakt zij van de gelegenheid gebruik om haar talent aan het aanwezige publiek te tonen. Tot grote verrassing zwemt zij op de 100 m. vrije slag 0,2 sec. sneller als haar eerder gezwommen wereldrecord. De stopwatches blijven nu stilstaan op 1.04.0.
Het Algemeen Handelsblad vatte het als volgt samen: “Cockie Gastelaars zou niet het vat vol energie zijn geweest, dat zij blijkens haar training en haar zwemmen moest zijn, als zij niet van deze gelegenheid in de kring van clubleden en andere bekenden gebruik had gemaakt te tonen, dat die 1.4.2. niet anders was dan een episode in haar loopbaan. Wederom was zij het middelpunt van de avond nu om het nieuwe record.” Ook de verslaggever van de Volkskrant is vol lof: “Met een bewonderenswaardige soepele slag en met een ongelofelijke snelheid, sneed zij door het water. Vragend keek zij even later naar de gezichten van de tijdopnemers. Er werd vergeleken, gefluisterd en dan verrukt gemompeld: een nieuw wereldrecord.”
Eindelijk uitsluitsel
Het blijft daarna lange tijd stil, totdat verschillende kranten eerst melden dat tijdens de vergadering van de FINA het wereldrecord van Fraser niet is erkend, omdat de Australische zwembond geen officiële aanvraag heeft ingediend om haar tijd als wereldrecord voor de 100 meter te erkennen. Enkele dagen later blijkt de zwembond het wereldrecord van Fraser toch te hebben erkend. Daarmee wordt definitief beslist dat het Fraser is die het 20 jaar oude record van Den Ouden heeft gebroken. Gastelaars verbeterde vervolgens een kleine twee weken daarna het record van Fraser.
Eind augustus zal Fraser het wereldrecord op de 100 meter vrije slag opnieuw naar zich toetrekken. Landgenote Lorraine Crapp rijdt haar spreekwoordelijk nog even in de wielen, door in de tweede helft van oktober van dat jaar haar wereldrecord twee keer binnen één week te verbeteren. Een maand later starten de Olympische Spelen in Melbourne. De algemene verwachting is dat hier in een directe strijd tussen Fraser, Crapp en Gastelaars beslist wordt, wie tot koningin van de 100 m. vrije slag gekroond gaat worden. Het loopt helaas totaal anders.
Nederland boycot de Spelen
Eerst zijn het nog geruchten, maar al snel wordt duidelijk dat Nederland de Olympische Spelen in Melbourne dreigt te boycotten, omdat de Sovjet-Unie op 4 november Hongarije is binnengevallen. Het Nederlandse Olympisch Comité komt op 6 november in een buitengewone algemene vergadering bijeen om hierover samen met de sportbonden een besluit te nemen. Jan de Vries, voorzitter van de KNZB en vice-voorzitter van de FINA is voor een boycot: “Ik vind de Olympische Spelen natuurlijk zeer belangrijk”, aldus De Vries in een interview met Het Parool; “maar toch niet zó belangrijk, dat eventuele gevaren geriskeerd mogen worden.” Hij voegde daar nog aan toe: “Ik kan mij niet voorstellen dat één Nederlands meisje of jongen wil zwemmen of spelen tegen Russen”.

“Nederland niet naar Melbourne” kopt dagblad Trouw een dag later. De NOC-vergadering heeft met algemene stemmen het bestuursbesluit aanvaard om af te zien aan deelneming van de Spelen: “omdat daaraan wordt meegedaan door sportbeoefenaren, die zijn aangewezen door het Sovjet-Russische Olympische comité.” Daarmee is ook de confrontatie tussen Gastelaars en Fraser definitief van de baan.
Hoewel dit voor Fraser betekent dat er een belangrijke concurrent voor de Spelen is weggevallen, is ze bijzonder teleurgesteld. In haar autobiografie schrijft ze hierover: “Mijn eerste teleurstelling na mijn verhuizing naar het Olympisch Dorp kwam, toen de Nederlandse regering het Nederlandse team beval zich terug te trekken uit de competitie […] Dit betekende dat Lorraine en ik verstoken zouden blijven van onze belangrijkste tegenstander van overzee, Cockie Gastelaars. Je zou denken dat we het nieuws dat een groot gevaar buiten spel was, hadden moeten verwelkomen: ik weet alleen dat we bitter teleurgesteld waren, temeer omdat Cockie daadwerkelijk in Melbourne was en in het dorp woonde, toen het nieuws van de terugtrekking van Nederland binnenkwam.”
De Nederlandse zwemploeg, met een groot aantal potentiële medaillekandidaten, is hevig teleurgesteld, maar staat voor een voldongen feit. Saillant detail is dat Hongarije wel gewoon met een ploeg vertegenwoordigd is in Melbourne. Bij de halve finales waterpolo komt het tot een heftige confrontatie met het team van de Sovjet-Unie. Deze wedstrijd staat beter bekend onder de naam “Bloed in het Olympisch zwembad”.
Lange hegemonie Fraser volgt
Tijdens de Olympische Spelen zegeviert Fraser en pakt zij tevens het wereldrecord van Crapp definitief terug. In de jaren erna zal ze het record verschillende keren verbeteren. Tijdens de Zomerspelen van 1960 in Rome zwemt ze dan toch eindelijk samen met Gastelaars in een Olympische finale 100 m. vrije slag. Fraser pakt opnieuw goud, terwijl Gastelaars teleurstellend zevende wordt, één plek achter Erica Terpstra. In 1962 is Fraser de eerste vrouw die onder de minuut zwemt. Pas in 1971 evenaart landgenote Shane Gould haar recordtijd van 58,9 uit 1964. Het jaar daarop gaat het wereldrecord definitief naar Gould.
Aanvulling 13-01-2025
Ik werd terecht gewezen op het feit dat de officiële schrijfwijze Cocky is en niet Cockie. Toch heb ik voor Cockie gekozen, omdat haar naam in vrijwel alle kranten op die wijze werd geschreven en daarom met die betreffende naam bekend staat. Overigens zie je dit in deze tijd wel vaker, bijvoorbeeld ook met de naam Nellie/Nelly etc. Officieel dus Cocky Gastelaars en vanaf 6 september 1965 Engelsdorp-Gastelaars.
Wat een mooi verslag . en leuk die filmopname erbij .
Dank Je wel! Altijd leuk om een compliment te krijgen. Ik probeer altijd filmmateriaal te vinden. Helaas was er niets over Cockie Gastelaars online beschikbaar. Er moet nog heel veel Polygoon-beeldmateriaal beschikbaar komen (via Beeld & Geluid). Maar dat komt helaas maar langzaam beschikbaar.