Leestijd: 16 minuten

Op 17 november 1934 is de feestelijke opening van Sportfondsenbad Schiedam. Vanaf dat moment kunnen inwoners van Schiedam het hele jaar door terecht in het overdekte zwembad aan de Burgemeester Knappertlaan. Maar voordat de eerste paal ceremonieel door zwemster Willy den Ouden de grond in wordt geslagen, moeten er nog veel hindernissen worden overwonnen. Als het zwembad uiteindelijk wordt geopend, zijn niet alleen Schiedammers dolblij; ook hun buren uit Vlaardingen gaan massaal gebruikmaken van het bad.

Schiedam wil een “Overdekte”

De in 1912 opgerichte Schiedamsche Zwemclub (SZC) is zeer actief in het promoten van zwemmen onder de Schiedamse bevolking. Er is een vertegenwoordiger van de club betrokken bij de examinering van het diploma tot geoefend zwemmer, dat jaarlijks door zo’n 250 personen wordt behaald. Elk jaar organiseert SZC verschillende nationale en onderlinge wedstrijden in de gemeentelijke zwembaden aan de West Frankenlandschedijk, waarop in de loop van de jaren steeds meer publiek afkomt.

Maar vooral de 3 km-wedstrijden in de Schiedamse havens, zoals voorzitter J.B. Wijchers in het Sportfondsenblad van februari 1931 schrijft: “Waren een enorme propaganda voor de edele zwemkunst. Meer dan 10.000 mensen stonden dan langs de havenkanten geschaard om dit interessante sportgebeuren te volgen.” Helaas kan deze wedstrijd inmiddels vanwege vervuiling van het water in de haven niet meer worden georganiseerd.”

Alle deelnemers van de zwemwedstrijd over 3 kilometer door de Schiedamse havens op Koninginnedag 31 augustus 1919 (Beeldbank Gemeente Schiedam)

Het ontbreken van een binnenbad in Schiedam is een groot struikelblok voor de verdere ontwikkeling van de zwemlessen en de zwemsport. In de winterperiode wordt er wel water gehuurd in zwembad Tuinderstraat in Rotterdam, maar dat is vaak lastig qua bereikbaarheid en stuit ook wel eens af op financiële problemen. Er is ook geen ruimte voor een eigen oefenavond omdat Rotterdamse verenigingen al beslag hebben gelegd op alle beschikbare tijdsloten. Er blijft dan maar één mogelijkheid over: een eigen overdekte Bad- en Zweminrichting in Schiedam.

Oprichting afdeling Schiedam van NV De Sportfondsen

SZC-voorzitter Wijchers besluit om samen met mede-SZC’er N.J. Bouvet contact op te nemen met Han Bierenbroodspot, de directeur van NV De Sportfondsen, om de mogelijkheid van een eigen Sportfondsenbad te bespreken. Het tweetal krijgt een rondleiding door Sportfondsenbad-Oost, gevolgd door een uitleg over de wijze van totstandkoming van dit zwembad. Dat dit een vruchtbaar gebrek is geweest blijkt uit een bericht in de Nieuwe Vlaardingsche Courant van 28 november 1930. Hierin wordt melding gemaakt van de samenstelling van een Raad van Toezicht op de afdeling Schiedam van de NV De Sportfondsen, met als voorzitter de heer Wijchers. In dezelfde periode wordt ook een contract met NV De Sportfondsen afgesloten.

Aankondiging van de propaganda-avond (Schiedamsche Courant van 8 december 1930)

Op dinsdag 9 december is er een propaganda-vergadering in Musis Sacrum. Dat is tevens het moment dat de afdeling Schiedam officieel zal worden opgericht. Na opening door voorzitter Wijchers geeft A.J. Meijerink als vertegenwoordiger van de Zwembond en de Reddingsbond met behulp van projectielantaarnplaatjes een lezing over het belang van leren zwemmen. “Zwemmen is gezond, nuttig en aangenaam”, leren de aanwezigen. Dankzij propaganda en schoolzwemmen is het aantal verdrinkingen al flink verminderd.

Vervolgens is het de beurt aan de heer Bierenbroodspot, die uitlegt dat een eerste poging om met uitgifte van obligaties in Amsterdam een zwembad te bouwen jammerlijk was mislukt. Zijn plan met spaaraandelen sloeg gelukkig wel aan. Er volgt een uitleg over de maandelijkse inleg van ƒ 2,50 per spaarder, waarmee uiteindelijk voldoende werd gespaard om een garantstelling van de gemeente Amsterdam te krijgen, waarna er gestart kon worden met de bouw.

In het Sportfondsenblad wordt onder dit kopje uitgebreid verslag gedaan van de vorderingen (illustratie: D.A. Bueno de Mesquita)

En hoewel dat al heel wat voeten in aarde had, was er na oplevering een nog grotere uitdaging: de inrichting moest geëxploiteerd gaan worden, waarbij er gezorgd moest worden voor voldoende inkomsten. Gelukkig werd er in het eerste jaar maar liefst ƒ 13.000 winst gemaakt. Bierenbroodspot vervolgt zijn betoog met het tonen van een aantal foto’s van het Amsterdamse Sportfondsenbad, die hij uitgebreid toelicht. Met minimaal 240 spaarders kan in Schiedam een overdekte inrichting worden gebouwd en met succes worden geëxploiteerd. Met die woorden gevolgd door een kort dankwoord van de voorzitter wordt de vergadering afgesloten.

Spannende tijden volgen

De HBS-leerlingen met rechts de heer Anholts en links de heer Wijchers (Sportfondsenblad jrg. 3, nr. 6, juni/juli 1933)

In de komende periode wordt het spannend, want zijn er voldoende belangstellenden die een spaaraandeel willen aanschaffen? Binnen haar eigen geledingen maakt SZC veel reclame om het plan te laten slagen. Het lijkt een groot succes te worden; op 31 december zijn er al 85 aanmeldingen en 25 verdere toezeggingen. Er worden voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd om nieuwe spaarders aan te trekken. Leerlingen van de eerste klas van de plaatselijke HBS richten samen met docent A. Anholt een spaarvereniging op en nemen als collectief een aandeel in het nieuw te bouwen Sportfondsenbad.

Een jaar later, op 20 februari 1932 staat echter het volgende bericht in de Schiedamsche Courant: “De ongunstige tijdsomstandigheden hebben ook hun invloed doen gelden ten aanzien van het tot stand komen van het Sportfondsenbad.” Inmiddels is het aantal spaarders wel toegenomen tot 170, maar er zijn nog 80 extra spaarders nodig om te kunnen starten met de bouw. De organisatie blijft positief; zij hoopt dat de economische omstandigheden snel zullen verbeteren, zodat vervolgens de ontbrekende spaarders zich zullen aanmelden. Uiteindelijk lukt dit gelukkig.

Advertentie voor werving van spaarders (sportbijlage van de Schiedamsche Courant van 17 maart 1931)
Het binnenterrein aan de Burgemeester Knappertlaan waar het Sportfondsenbad zal verrijzen. De eerste materialen zijn al op het terrein gebracht (Sportfondsenblad jrg. 3, nr. 4 maart/april 1933)

In 1933 wordt er dankzij inspanningen een terrein gevonden in West waar het zwembad gebouwd kan worden. Aannemers- en bouwfirma A. Jonkers en Jac. Wols heeft een huizenblok gebouwd, maar door de economische crisis lukt het niet om voor het binnenterrein een passende bouwbestemming te vinden in de vorm van een vergader- of theaterzaal. Mr C. Vermaas, secretaris van de Schiedamse afdeling krijgt alle partijen zover dat zij akkoord gaan met de wijziging in de bestemming van het terrein in een zwembad.

Nu de levensvatbaarheid van de Sportfondsenactie in Schiedam voldoende is gebleken, moet er een garantie worden geregeld voor een te sluiten lening. In de regel neemt de gemeente dit voor haar rekening. In dit geval echter staat de NV Vereenigde Sportfondsen garant. De benodigde detailtekeningen worden uitgewerkt, zodat de eerder genoemde Schiedamse firma spoedig met de bouw kan beginnen.

Bouwtekening van Sportfondsenbad Schiedam met opengeschoven dak (Sportfondsenblad jrg. 3, nr. 7, augustus 1933)

Op 26 juni is er een vergadering voor spaaraandeelhouders van het Sportfondsenbad. Nu de start van de bouw nadert moet een Raad van Beheer worden benoemd. In deze raad nemen naast voorzitter P. Soetens, secretaris Vermaas en plaatsvervangend voorzitter Wijchers, mr. A.J. Steendijk en Jac. Wols mee. De NV Sportfondsen wordt vertegenwoordigd door gedelegeerden de heren Bierenbroodspot en A. van Olst. Vanaf 11 juli wordt de maquette van het zwembad tentoongesteld in de etalage van fotohandel A. Hijmans aan de Broersvest. In het najaar wordt met de bouwwerkzaamheden gestart. De verwachting is dat het zwembad omstreeks april/mei 1934 klaar zal zijn.

Officiële start van de bouw

De eerste paal voor het Sportfondsenbad arriveert op een kar na een tocht door de stad (Sportfondsenblad, jrg. 3, nr. 9)

Woensdag 29 november 1933 is een mijlpaal voor de Schiedamse afdeling van NV De Sportfondsen. Nadat een 21 m. lange, groen versierde heipaal als reclame-object voor het Sportfondsenwerk door de stad is gereden, is het officiële moment aangebroken waarop de eerste paal zal worden geslagen. Tal van hoogwaardigheidsbekleders zijn aanwezig; Sportfondsen-directeur Bierenbroodspot, verschillende gemeenteraadsleden, vertegenwoordigers van sportcommissies, politie en brandweer en ook Wolter Bakker, architect van het zwembad en van verschillende andere Sportfondsenbaden in het land.

De heer Wijchers heet het massaal toegestroomde publiek van harte welkom. Hij spreekt tevens de wens uit dat vele aanwezigen nog een spaaraandeel zullen aanschaffen. Namens het gemeentebestuur voert gemeenteraadslid A. de Bruin kort het woord. Hij is erg blij dat, hoewel de gemeente momenteel niet in staat is om een overdekte zweminrichting te bouwen, de Schiedamse zwemgemeenschap dit zelf mogelijk heeft gemaakt. De Bruin hoopt dat er verder geen tegenslagen zullen zijn en verzekert dat de gemeente bij problemen haar medewerking zal verlenen.

Dan is het tijd voor de officiële openingshandeling. De Nieuwe Schiedamsche Courant doet verslag: “Daarna daalde Willy den Ouden, die gekleed was in een wijnrooden mantel met grijzen bontkraag en een beige hoedje van kwartiermutsmodel, de provisorische houten trap af, die naar de electrische heimachine voerde, terwijl eenige vriendinnetjes, die achterbleven, het traditioneele “Hup, Willy” riepen. Weldra waren de handler van de heimachine door twee kleine handjes omvat en dan viel het blok een paar keer met een oorverdoovenden knal op den symbolischen paal neer. Het feit van den dag was geschied…”

  • Wereldrecordhoudster zwemmen Willy den Ouden slaat de eerste paal (Sportfondsenblad, jrg. 3, nr. 9)
  • Brochure voor het aantrekken van extra spaarders, uitgegeven in november 1933 (eigen collectie)

Vervolgens brengen vertegenwoordigers van de Zwembond voor Rotterdam en Omstreken, de Schiedamsche Reddingsbrigade en de Nederlandsche Bond voor het Redden van Drenkelingen hun gelukswensen over aan de Raad van Beheer. De heer Bierenbroodspot heeft het slotwoord. Hij deelt mee dat Schiedam het eerste Sportfondsenbad van de omgeving krijgt. Sinds 1927 wordt er ook gespaard in Rotterdam, echter met onvoldoende resultaat. Het is zelfs de vraag of daar ooit een Sportfondsenbad wordt gerealiseerd*. Naar voorbeeld van Sportfondsenbad Arnhem zal het Schiedamse bad een open te schuiven dak krijgen. Tot slot spreekt hij de wens uit dat het werk voorspoedig zal verlopen.

* Sportfondsenbad-Noord, in de volksmond het Van Maanenbad, opent na veel vertraging op 8 mei 1937

Nieuwe tegenslagen

In januari zitten de 800 heipalen in de grond. Niets lijkt een voorspoedige bouw meer in de weg te kunnen staan. Maar als de bouw al flink is gevorderd, gaat het toch mis: het notariskantoor wat de hypothecaire lening heeft verstrekt gaat failliet. Daarmee is ook de waarborg voor de aflossing van de bouwkredieten verdwenen. De aannemer wil wel verder gaan, maar alleen als hij betaald wordt. De bankiers proberen een uitweg te vinden door te proberen een koper te vinden voor het al vergevorderde zwembad, maar mede door de crisis lukt dit niet.

Uiteindelijk bedenkt de bank een financiële regeling, die inhoudt dat de bestuursleden en directeur persoonlijk aansprakelijk zijn voor de afwikkeling van de schulden. Het gevolg is dat niemand meer bestuurslid of directeur wil zijn. Om het risico te voorkomen, dat hij één van zijn geesteskinderen kwijt zal raken, besluit de heer Bierenbroodspot om zelf dan maar de directie te gaan voeren. De functie van de heer F.A. Putto, die de eerste directeur van het bad wordt, wordt veranderd in bedrijfsleider, zodat hij zelf geen financiële risico’s loopt. Daarmee is het zwembad gered en zal het, een paar maanden later dan gepland, kunnen openen.

Het bad gaat open!

Op 17 november is het Sportfondsenbad tot de nok toe gevuld. Het is de dag van de officiële opening. Na een welkomstwoord van de heer Soeters, voorzitter van de Raad van Beheer, is het de beurt aan burgemeester H. Stulemeijer, die het zwembad met een geestige speech opent. Hij geeft toe de zwemkunst niet machtig te zijn en was aanvankelijk bang dat hij met een duik het zwembad moest openen. Maar hij is absoluut voorstander van zwemmen; hij heeft zijn kinderen al op jonge leeftijd leren zwemmen en hij acht het leren zwemmen van zeer groot belang voor de gezondheid. Stulemeijer wenst het bestuur en de gemeenschap van Schiedam geluk met dit heldere, hygiënisch ingerichte zwembad.

Mw. J.E. Triebels-Koens, bij velen beter bekend als “Moeder Triebels” (Zwemkroniek van 9 augustus 1933)

De heer Bierenbroodspot vestigt vervolgens de aandacht op het drievoudige doel van het Sportfondsenwerk: het algemeen maken van zwemmen ter bevordering van de gezondheid, de veiligheid en de levensvreugde. Aansluitend opent zich het dak en daalt er een met bloemen versierd ei tot vlak boven het bassin neer. Twee zwemmers trekken hieruit een lint waarop de namen staan van de zes steden waar nu een Sportfondsenbad is gevestigd: Amsterdam, Arnhem, Breda, Maastricht, Schiedam en Zwolle. Als verrassing springt uit het ornament een als kuikentje verkleed zwemstertje.

Nadat het schuifdak weer is gesloten en er weer enkele speeches zijn gehouden, geeft zwembadmedewerker A. van Dijk en demonstratie 50 m. onder water zwemmen, gevolgd door een demonstratie van de werking van het schuifdak. Namens de KNZB houdt J.E. “Moeder” Triebels-Koen een vurig betoog over het belang van de zwemkunst. De Schiedamsche Reddingsbrigade sluit het officiële gedeelte af met verschillende demonstraties, die heel duidelijk het nut van het zwemmen bewijzen.

Vervolgens organiseert de SZC kringwedstrijden, waarbij onder andere Willy den Ouden en Rie Mastenbroek het tegen elkaar opnemen, gevolgd door een schoonspringdemonstratie van Truus Klapwijk en Den Ouden. Het wedstrijdprogramma wordt afgesloten met een waterpolowedstrijd tussen een herencombinatie van SZC en VZC Vlaardingen tegen het Rotterdamse jeugdzevental (1-2). ‘s-Avonds mogen eindelijk de spaarders en hun gezinnen een eerste duik nemen in het heldere water.

Vlaardingse belangstelling

Vanuit Vlaardingen moet er met grote belangstelling zijn gekeken naar de ontwikkelingen rond het overdekte zwembad in Schiedam. De belangstelling voor het zwemmen is hier de laatste jaren flink toegenomen. In 1926 wordt besloten om de Vlaardingsche Zwemclub (VZC) op te richten. Deze vereniging is vooralsnog veroordeeld tot beide zwembaden in de Spoorhaven. In de winter kan worden gezwommen in de twee overdekte zwembaden die Rotterdam inmiddels rijk is. Maar behalve dat de Rotterdamse clubs voorrang hebben in het gebruik is vooral de afstand, in een tijd waarin nog bijna niemand over een auto beschikt, een groot struikelblok.

Het zwembad aan de Spoorhaven (Facebook Oud Vlaardingen)

Al vanaf 26 november 1934 is er wekelijks op maandagavond van 8 tot 9 uur een verenigingsuur van VZC in het Sportfondsenbad, vermeldt de Nieuwe Vlaardingsche Courant. Ook voor de waterpolowedstrijden van de wintercompetitie gebruikt VZC de clubavond in het Sportfondsenbad. Voorheen werden deze wedstrijden gespeeld in het nieuwe Oostelijk Zwembad in Rotterdam. VZC is overigens niet de enige vereniging die gebruikt maakt van uren in het Sportfondsenbad. Ook hebben onder andere de Bataafsche Petroleum Maatschappij (BPM), Havenbedrijf Vlaardingen-Oost en de Vlaardingse afdeling van de Vereeniging Nederlandsche Padvinders uren in het zwembad gereserveerd.

En er bestaat geen twijfel dat veel Vlaardingse kinderen hun zwemlessen in het Sportfondsenbad hebben gevolgd en hier hun zwemdiploma hebben behaald. Daarmee speelt het Sportfondsenbad ook een belangrijke rol bij de bevordering van de zwemvaardigheid binnen de Vlaardingse gemeenschap. Aan het diplomazwemmen wordt, net als in andere Sportfondsenbaden, veel aandacht besteed in de vorm van zwemfeesten. Naast het afleggen van de zwemproef worden er afwisselend demonstraties waterpolo, schoonspringen of figuurzwemmen gegeven, komische nummers opgevoerd of zelfs complete verkleedwedstrijden gehouden.

Zorgelijke situatie in Vlaardingen

In het verslag van de jaarvergadering van de Vlaardingsche Bad- en Zweminrichting, die wordt gehouden op 8 mei 1935 schrijft de secretaris: “Als we evenwel den blik richten naar het naburige Schiedam, dan krijgt men toch, vooral als bestuurslid, een gevoel van jalouzie, als men ziet, dat daar ter stede de zwemmers (sters) de beschikking hebben over een groot gemeentelijk heeren- en dameszwembad, terwijl bovendien hier nog eens is bijgekomen een overdekte zweminrichting van de NV Sportfondsenbad. Doch dit gevoel van jaloerschheid moeten we maar van ons afzetten en voor deze gemeente hopen op betere tijden.”

Enkele jaren geleden was de financiële toestand van de Vlaardingse inrichting nog gezond. De laatste jaren worden er duizenden guldens besteed aan herstelwerkzaamheden. Niet alleen is de gemeentelijke subsidie aanzienlijk verminderd; ook blijken er een aantal constructiefouten te zijn ontdekt, die voor veel extra reparatiekosten zorgen. De secretaris betreurt het dat het toenmalige bestuur destijds geen poging heeft gedaan om in het bezit te komen van een goed geoutilleerde inrichting.

Ook in de Vlaardingse gemeenteraad wordt de wens van de aanleg van een nieuwe zweminrichting uitgebreid besproken. Er zijn veel meningsverschillen over de bouwlocatie, de keuze van een open- of overdekte zweminrichting en of deze al dan niet in open water moet worden aangelegd. Door de toenemende vervuiling en de ziekte van Weil, lijkt dat laatste onwenselijk. Ook zijn er bij enkele raadsleden principiële bezwaren tegen gemengd zwemmen en zwemmen op zondag. Een snelle oplossing lijkt niet in zicht. Voorlopig lijken Vlaardingse zwemmers veroordeeld tot het Schiedamse Sportfondsenbad.

Toegangsbewijs inclusief busretour

Uiteraard ontgaat dit de directie van het Sportfondsenbad niet. In het aprilnummer van 1936 schrijft Het Sportfondsenblad bij het nieuws uit Schiedam dat: “Hoewel Vlaardingen betrekkelijk even ver van ons bad is verwijderd als het centrum van Schiedam, is het voor velen schijnbaar toch een bezwaar om langs de onbebouwde dijk (vooral bij een beetje winderig weer) naar ons toe te komen. Om dit bezwaar voor de zwemlustige Vlaardingers weg te nemen, hebben wij met de autobus-dienst Vlaardingen-Schiedam een overeenkomst gesloten, waardoor met een kleine toeslag een zwembad inclusief retour op de bus verkrijgbaar is gesteld.”

De Nieuwe Vlaardingsche Courant kopt op 10 april 1936: “Naar het Sportfondsenbad per autobus” en schrijft er verder over: “Het wordt de menschen tegenwoordig wèl gemakkelijk gemaakt! Velen die geregeld van het Schiedamsche Sportfondsenbad gebruik maken, kunnen dat nu op heel gemakkelijke wijze doen. Bij den heer D.P. Zeij, Callenbachstraat 6, controleur der E.V.A.G., kan men voor ƒ 5,- een maandabonnement voor 27 baden met retour autobus bekomen, terwijl bij de chauffeurs der bussen losse baden met retour bus verkrijgbaar zijn à ƒ 0,50 voor volwassenen en ƒ 0,35 voor kinderen tot 16 jaar.”

De directie van het Sportfondsenbad laat zelfs speciale affiches drukken om de service bij de inwoners van Vlaardingen onder de aandacht te brengen. Ook worden er advertenties geplaatst in de Nieuwe Vlaardingsche Courant. In september van hetzelfde jaar wordt de samenwerking met de busmaatschappijen uitgebreid en kunnen ook inwoners van Rotterdam bij beide busmaatschappijen terecht voor een gecombineerd bus- en zwembadkaartje. Men richt zich daarbij vooral op zwemliefhebbers uit het westelijk deel van de stad.

Lang wachten op een echt zwembad

Hoewel de meeste raadsleden tijdens de eerder genoemde raadsvergadering in 1935 stemmen voor de aanleg van een nieuw bad, is er van nieuwbouw in de komende jaren geen sprake. De plannen zijn steeds in behandeling. Tot overmaat van ramp zinkt in 1939 de eerste van beide drijvende zweminrichtingen in de Spoorhaven, in 1941 gevolgd door de tweede. In 1946 wordt er in de wal tussen de Spoorhaven en de Galgkade een betonnen instructiebad gebouwd en ook in de Spoorhaven is een afbakening waarbinnen gezwommen kan worden.

In 1951 is er eindelijk een vergevorderd plan voor een combibad met binnenbaden en een diep en ondiep buitenbad. Directeur Gemeentewerken, de heer J.J. Kolpa, wordt gecomplimenteerd voor zijn inzet. Er wordt een geschikt terrein gevonden en vervolgens loopt de bouw voorspoedig van het volgens de Vlaardingers: “Grootste en modernste in z’n soort in Europa”. Enkele maanden voor de opening overlijdt Kolpa en besluit men als eerbetoon het zwembad naar hem te vernoemen. Op 8 januari 1955 is de officiële opening van het Kolpabad. Hiermee beschikt Vlaardingen ruim 20 jaar na haar Schiedamse buurman eindelijk ook over een overdekt zwembad.

Het Kolpabad (Facebook Oud Vlaardingen)

Geraadpleegde bronnen

  • Verschillende nummers van het Sportfondsenblad (jaargangen 1931-1934)
  • Brochure voor spaarders Sportfondsenbad Schiedam, november 1933
  • Jubileumnummer van de Schiedamsche Zwemcourant, orgaan van de Schiedamsche Zwemclub (25-jarig bestaan), juni 1937
  • Zwemmen in Vlaardingen: Geschiedenis van het zwemmen en de zwemsport in Vlaardingen/Matthijs A. Struijs, 1997
  • Sportfonden-Spiegel: 1923-1962
  • Artikelen via Krantenkijker Gemeente Schiedam
  • Artikelen uit verschillende kranten waaronder de Nieuwe Vlaardingsche Courant via Delpher.nl